456719667

(Uszczyp, Uszaypka i czarownica) dzieci pokonują czarownicę za pomocą wyliczanek. zagadek i dziecięcych pułapek słownych, któiych nic jest ona w stanic pojąć. Smok z opowiadania Małgorzaty Musierowicz Czerwony helikopter oddaje się w niewolę malej dziewczynce w zamian za sknipulatiue wydzielane cukiciki-ciągulki. a w utworze Lepoison jx>ur k dragon (Trucizna na smoki) naoczną trutką okazuje się mieszanka pajęczyny, soli. pieprzu i proszku do pieczenia ciasta.

Prosty zabieg odwrócenia znaku tradycyjny eh symboli literakich również cieszy się popularnością i często stosow any jest w bardzo pomy słowy sposób Potwór może okazać się mc wrogi, lecz przyjacielski i pomocny , i zamiast straszyć boliatcni stanic się jego sojusznikiem w pokony w aniu innych nieprzy jaciół - jak to na przykład ma miejsce w opowiadaniu The Monster and the Robbers (Potwór i zbójcy) Maxa Vc!thuijisa. Maleńka czarownica z baśni Otfrieda Prcusslcra. wiedziona duchem dziecięcej przekory, narusza odwieczne obyczaje czarownic i zamiast czynić źle. uprawia czary ży czliwe i wesołe W opowieści Picrrc Gnpancgo La sorciere et le commissaire (Czarownica i komisarz) konwencjonalne działania czarownicy — zamienianie ludzi w zwierzęta i przedmioty — wywołują przeciwne niż zazwyczaj skutki, poszkodowani bowiem, wolni od kłopotów i trosk codziennego życia, czują się bardzo szczęśliwi w swej nowej postaci Można także przytoczyć przykłady tekstów, w których pomór okazuje się fajtłapowaty. slaby i bezradny, kiedy potrzebuje pomocy od dziecięcego bo-liatcra i otrzymuje ją.

2. Bez wielkiej przesady można by nazwać ten rodzaj utworow najbardziej prawdziwą ..literaturą strachu". Najsilniej bowiem kojarzy się ona / grupą tekstów dla doroslyck która takim terminem jest określana, a definiow ana jako ta. w której strach, przeży wany przez bohatera i czytelnika, jest główny m tematem i najsilniejszą. centralną emocją ulwom. Podobnie było wprawdzie i w gnipic poprze-dtucj. jeżeli jednak tam celem by lo w pewnym sensie zniszczenie czy skompromitowanie strachu, tutaj chodziłoby raczej o jego rozpoznanie, sięgnięcie do jego źródeł tkwiących w ludzkiej psychice. Rozpoznanie nic znaczy jednak ostateczne wyjaśnienie. W przeciwieństwie do utworów grupy poprzedniej, gdzie mamy do czynienia z rozwiązaniami raczej klarowny mi, tutaj czynnikiem ważnym jest składnik tajemnicy i medookrcślcnia. Przedmiotem utworów jest głównie ta sfera zjawisk, którą nazwaliśmy łękiem czy niepokojem egzy stencjalnym. mogący m mieć mniej lub bardziej konkretne przyczyny; lecz mc zawsze dziecko jest ich świadome, czasem zaś rozpoznaje je jakby po omacku, nadając im wyraz sy mboliczny, uciekając się do języ ka fantazji lub baśni

Utwory te czerpią po części z tradycji literackiej opowieści grozy, a raczej z pewnych jej nurtów, tych. które — jak pisze Julia Briggs — były zwiastunem rozwoju psychoanalizy czy też psychologii głębi i dawały możliwość podwójnej. alternatywnej interpretacji przyczy n zjawisk nadprzyrodzony ch¹¹. One również pcnctmją świat uczuciowy dziecka prezentując cały katalog dziecięcych

¹ * J. tfc iii>. Sighi ihtlort. Tht Rite and Fali ef the EityUth Ghott Story. London 1977.

lęków, jak lęk przed odrzuceniem, brakiem miłości, utrata tożsamości. Lęki dziecka mogą także być związane z poczuciem winy, z doznanym Szokiem czy jakimś ukryty m, nieujawnionym przeżyciem, a wreszcie ze stosunkiem dziecka do samego siebie, do tej ..dzikiej”, „ciemnej”, nieakceptowanej społecznic strony własnej osobowości, która chociaż przez dziecko niechciana, jest tak silna, że me mo/na nad nią zapanować, że trzeba jej ulegać.

Owe ukryte pragnienia czy lęki. zbyt straszne, aby można było je nazwać po imieniu, są zgodnie z poglądami psychoanalizy zasadniczy m tworzywem snów. baśni czy leż fantastycznych wizji człowieka, a także jego działalności twórczej. Literatura tego rodzaju często próbuje przerzucić pomost między traumatycznym doświadczeniem dziecka a lękotwóreżym obrazem literackim.

Przykładem mogą być tu utwory Maurice Sendaka. takie jak Outside over There (Daleko stąd) czy H’here Wild Things Are (Dzikie stwory). Opowieść pierwsza, oparta na skandynawskim wątku „zamicńca". dziecka porwanego przez trolle, daleka jest jednak od spójności i logiki klasycznej wersji folklory stycznej. Zawiera, czy to w tekście, czy też w materiale ilustracyjnym, wiele miejsc niedookreślonych, niejasny cli. budzących dodatkowy niepokój jak nieobecność duchowa matki, jej brak zainteresowania dziećmi, pogrążenie we w łasnych marzeniach, dominująca rei ilustracjach postać pięknego, lecz obojętnego wobec zdarzeń psa-owczaika. który jakby stworzony do roli baśniowego pomocnika, nic podejmuje jej jednakże, czy wreszcie niejednoznaczne określenie roli samych goblinów, które z baśniowych przeciwników przekształcają się w cierpiące, godne współczucia postacie*².

Drugi utwór. Dzikie stwory, w którym nieznośny i odtrącony chłopięcy bo-liatcr tworzy w łasny świat potw orów, gdzie spodziewa się znaleźć akceptację, również stanowi fantastyczną wizję potężnych uczuć przeży wany eh przez dziecko — lęku. gniewat; obraz żalu. ale także nadziei

Innym rodzajem połączenia konwencji opowieści niesamowitej z analizą dziecięcych emocji są opowiadania Philippy Pcarcc zamieszczone w zbiorze The Shadow Cage (Klatka cierna), a szczególnie takie teksty, jak Father's Alfie (Strych ojca) czy Miss Mounkiin (Panna Góra), w których przestrzeń domu i pozostające w nim przedmioty mają właściwości przechowy wania i emanowania cierpień i lęków, jakich dziecko doznało w związku z nimi przed laty. Stają się one miejscami ..nawiedzonymi", w których następne pokolenia dzieci odczuwają strach

W powieści Hauntmg (Nawiedzenie) Margarct Mahy istnieje tajemnicze połączenie między sferą zjawisk nadprzyrodzonych, budujący eh fabułę, a drumlami rodzinnymi bohaterów: presją autorytarnej babki na pozostałych członków rodziny i poczuciem winy małego chłopca, obciążającego się odpowiedzialnością za śmierć matki, która zmarła przy jego urodzeniu

¹ ^ Outu toni to ort Artiu w ko u atio an Autkor. M. Scnlik wuh Vi»B«nu IUviUnd |w:| Th* Optnhtuntd Audit o:t. Wuhington 1980

85