4597124739

PISMO PRZYRODNICZE ORGAN POLSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYRODNIKÓW IM. KOPERNIKA

(Rok założenia 1875)

MARZEC 1968 ZESZYT 3 (1996)

KAZIMIERZ KRZYSZTAŁOWICZ (Kraków)

ZASŁUŻONY JUBILEUSZ JANOWA

W roku 1817, na podstawie wniosku Komisji Spraw Wewnętrznych i Policji Królestwa Polskiego, Rada Administracyjna wydała dekret o ustanowieniu państwowej stadniny. Celem tej stadniny miało być zaopatrzenie stajen w Belwederze w dobry materiał koński i podniesienie stanu ilościowego i jakościowego koni w kraju, wyniszczonych w okresie wojen napoleońskich. Na siedzibę nowego zakładu wybrano byłe dobra kościelne na Wygodzie koło Janowa Podlaskiego. Folwark ten położony nad Bugiem obejmował obszar 1,118 ha, a w tym 650 ha użytków zielonych. Pierwszym dyrektorem stadniny został mianowany Aleksander Potocki z Wilanowa.

Dla wyboru ofiarowanych przez cara koni wysłany został do Rosji koniuszy stadnin Rzewuskich. Po pokonaniu wielu trudności przyprowadził on w grudniu 1817 r. wybrane konie do Janowa i wtedy rozpoczęto budowę stajen dla tych koni i mieszkań dla służby.

Taki był początek stadniny janowskiej i dlatego w tym roku obchodzone było 150 lat jej istnienia. W okresie tych 150 lat stadnina przechodziła wzloty i upadki.

Już podczas powstania listopadowego w 1831 roku konie z Janowa były ewakuowane w okolice Miechowa i Kalisza, ale jeszcze w tymże roku wróciły one do Janowa bez większych strat. Po stłumieniu powstania dyrekcja stadniny została rozwiązana, a stadnina janowska uległa reorganizacji, co w następstwie spowodowało ustąpienie dyrektora Potockiego.

W roku 1832 została ustanowiona Generalna Dyrekcja Stad z siedzibą w Janowie Podlaskim, w zamku biskupim. Stanowisko to objął J. D u-1 e w s k i, były sekretarz Potockiego. Etat koni został ustalony w następujących ramach: matek stadnych 120 sztuk, ogierów czołowych dla tych klaczy 8 sztuk i 192 ogiery prowincjonalne, po 24 na każde województwo. Miały to być konie uszlachetnione krwią angielską i orientalną. Opróżnione w r. 1842 wskutek śmierci Dulew-skiego stanowisko inspektora stad objął Filip Eberhard, bardzo dobry hodowca i fachowiec na europejskim poziomie. W tym czasie została zbudowana stajnia nazwana „czołowa” a w r. 1848 stajnia „zegarowa”. Oba te budynki są dziełem znakomitego architekta warszawskiego, pochodzenia włoskiego, Henryka Marconiego, twórcy szeregu gmachów w Warszawie. Po r. 1850 kierunek hodowlany stada uległ wypaczeniu, ponieważ dla zwiększenia masy hodowlanej w Janowie sprowadzano ogiery cięższe, jak clevelandy, norfolki, kłusaki itp. Wszystkie te konie krzyżowano między sobą niszcząc dotychczasowy dorobek hodowlany. Dopiero nominacja A. Nierotha na stanowisko dyrektora stadniny w Janowie w r. 1881 przyniosła pewną poprawę. Był on wielkim miłośnikiem konia szlachetnego, entuzjastą wyścigów konnych i spowodował, że powrócono do używania ogierów pełnej krwi angielskiej.

W r. 1867, a więc w reakcji za powstanie styczniowe r. 1863, ukazem carskim została