4645771781

73

BIBLIOGRAFIA HISTORII POLSKI

często, zresztą słusznie od niego odchodzą. Nie zawsze jednak to sygnalizują. Czasem układ alfabetyczny przechodzi w układ chronologiczny, jak to ma parokrotnie miejsce w wypadku diariuszy sejmowych (w okresach 1696-1764 poz. 17277-88; 1764-1795 poz. 18695-705). Wypadałoby chyba taką grupę chronologiczną jakoś wyodrębnić, może — za wzorem Finkla — skupiając kilka pozycji pod jednym numerem. Takie rozwiązanie byłoby chyba celowe i w wypadku monografii wydanych jako artykuły w czasopismach, a nie powiązanych ze sobą formalnie, np. praca Lipińskiego o wojnie smoleńskiej 1632—1634, obecnie rozbitej w 3 działach (14138, 16396—9, 16889), przy czym jeden artykuł pt. Początek działań rosyjskich w wojnie smoleńskiej w ogóle nie znalazł się w Bibliografii.

Wielkie polemiki z historii wojskowości potraktowano bardzo nierównomiernie. Z polemiki wokół Ogniem i mieczem znalazł się jedynie zbiór szkiców Górki (179-5) oraz praca Frąsia o stosunku opisu obrony Zbaraża w Trylogii do historii (17794). Dziwne jest zresztą, dlaczego właśnie ją uwzględniono, a nie ściśle historyczną Obronę Zbaraża (Kraków 1932) tegoż autora. Z polemiki wokół Wielkiej wojny z Zakonem Kuczyńskiego (12874) właściwie nic nie podano. Dla sporu o obronę Jasnej Góry mamy 4 pozycje (18076, 17672, 18093, 17047). Najpełniej chyba został przedstawiony spór o rolę Kościuszki, choć i tu zabrakło monografii Skałkow-skiego o Księciu Józefie. Warto chyba byłoby poszczególne wypowiedzi polemiczne w miarę możności komasować w jednej pozycji.

Obszerne opracowania ważniejszych operacji i bitew w Encyklopedii Wojskowej pióra głównie O. Laskowskiego stanowią niejednokrotnie najlepsze z istniejących polskich opisów tych działań oraz zawierają często jedyną istniejącą ich interpretację kartograficzną. Należałyby tu hasła: Orsza, Lubieszów, wojny inflanckie Batorego, Połock, Psków, Kircholm, Kłuszyn, Cecora, Ochmatów 1644 i 1655, Korsuń, Łojów, Beresteczko, Szkłów, Konotop, Połonka, Stołowicze, Krupczyce. Wydaje się, że pożyteczne byłoby uwzględnienie ich choćby sumarycznie w formie adnotacji.

Kwestia doboru podstawowego zrębu opracowań z historii wojskowości polskiej wydanych przed r. 1949 nie powinna.w zasadzie przedstawiać większych trudności wobec istnienia wykazu sporządzonego przez Mariana Kukiela a umieszczonego w jego Zarysie historii wojskowości w Polsce. Bibliografia nie zna co prawda wydania 5 tej pracy, ale jej wydanie 3 (7395) wespół z artykułem tegoż autora z 1937 (2015) stanowić może dobrą podstawę do takiego zestawienia.

W porównaniu z wykazem Kukiela z r. 1949 w Bibliografii brak jest m. in. artykułu Kukiela o periodyzacji, prac Kujota i Górskiego o wojnie 1410 r., artykułów Skrzypka o bitwie nad Świętą (1435), Herbsta o bitwie pod Kłeckiem (1506), Kudelki o Kłuszynie, głównych artykułów Górki o liczebności Tatarów, Górskiego studium o r. 1651, prac Hniłki i Czermaka o działaniach w 1660 r., Górskiego o Wojnie z Turcją 1672—3, Czołowskiego o Wojnie 1675, Wolińskiego o Bitwie pod Lwowem 1675, artykułów Kukiela Sobieski wódz, Polskość i niemczyzna w cudzoziemskim autoramencie oraz rozprawki o Kampenhauzenie. Ubogo wypadła wojskowość polska w latach 1790—1792 pozbawiona fundamentalnej dwutomowej pracy Wolińskiego Wojna 1792, Górskiego Wojny 1792, Skałkowskiego Księcia Józefa oraz artykułów Pawłowskiego o początkach służby w wojsku polskim ks. Józefa i Kościuszki.

Z pominiętych przez Kukiela a niewymienionych w Bibliografii prac sprzed r. 1948 na uwagę zasługują: dzieła Carlboma o wojnie 1655-1660, Herasymczuka o wyprawie cńdnowskiej, szwedzkiego sztabu generalnego o wojnach Karola XII, Suvorowskij sbornik z 1905, może i praca Droysena o bitwie pod Warszawą