5236000874

16 Anna Sitkowa

i podanie im do ręki wszelkich historycznych argumentów przemawiających na niekorzyść innych wyznań.

Zaleca więc Skarga czytanie dzieł historycznych, ale takich, które reprezentują katolicki punkt widzenia i oprócz duchowych korzyści mogą zaoferować poszerzenie wiedzy geograficznej, przestrzec przed zmiennością fortuny i skłonić do refleksji na temat marności ludzkich wysiłków. Nietrudno w przeświadczeniu Skargi odnaleźć poglądy innych twórców⁹:

Chcesz patrzyć na komedyją świata tego, jako z żaka kroi, a wnetże zaś z króla żak [...] się zstaje?

Chcesz widzieć jako na szachownicy, króle, pany, żołnierze, a oni pyszno stoją: a wnet gdy się gra skończy, wszyscy się w krobce jako kośnicy pomieszają?

Czytaj stare dzieje. Chcesz doma siedząc wszytkie królestwa świata tego zjeździć, a bez dróg i mil niezliczonych, co się w nich działo i dzieje dowiedzieć, i wiadomości onej na kochanie rozumne i na przestrogę swoję i drugich użyć? Czytaj historyje.¹⁰

Skarga kładł więc nacisk na walory poznawcze i korzyści praktyczne, jakie przynieść może czytelnikowi lektura cenionych przez kaznodzieję książek. Wiązało się to zapewne z wiarą pisarza w perswazyjną siłę słowa drukowanego, czego dowodem jest własna twórczość autora Kazań sejmowych^{1 2}. Nie podejmuje on w swych zalecających czytanie uwagach problemu artyzmu, przekonany, iż „retoryczne sztuczki” niegodne są poważnego piśmiennictwa. Dlatego zatem radzi czytać dzieła nastawione nie na delectare, ale na movere i na docere.

O ile opisane dotąd propozycje lekturowe dla syna Zygmunta III zawarł Skarga w tekstach nie skierowanych bezpośrednio do królewicza, o tyle niebawem zwrócił się do Władysława wprost, dedykując mu szóste wydanie Żywotów świętych w „dzień Wszech Świętych” 1603 roku, oświadczając:

przynoszę Jasności Waszej te księgi polskie Żywotow świętych aby się na nich i czytania i języka polskiego doskonalej nauczał.¹²

1

⁹ Por. np. wypowiedzi M. Reja: Żywot człowieka poczciwego. Oprać. J. Krzyżanowski. Wrocław 1956, s. 372—374, 542—544 („Nie trzebać będzie wielkiego nakładu, zbiegasz wszytek świat lekkim kosztem, tuż na miejscu siedząc [...]”, s. 372).

¹⁰    P. Skarga: Wzywanie do czytania..., k. 5r.

2

   Por. M. Korolko: O prozie ,,Kazań sejmowych’’ Piotra Skargi. Warszawa 1971, s. 77—78.

¹²    P. Skarga: Dedykacja. W: Tenże: Żywoty świętych. Cz. 1. A. Piotrkowczyk. Kraków 1603, k. 2r.