5236000877

18 Anna Sitkowa

Dedykacja do „Władzysława ośmletnego” i zawarte w niej refleksje sprawiły, że Żywoty świętych uznano potem za lekturę obowiązkową dla dzieci, młodzieży oraz kobiet, poniekąd i z tego względu, że dzieło swe przypisywał Skarga także Annie Jagiellonce, Annie z Lipnika Kormanickiej oraz, o czym wspomniano, Annie Rakuszance¹⁷. Parenetyczny charakter tomu, pełniącego funkq'ę „młota na heretyków”, wydawał się szczególnie przydatny dla potrydenckiego modelu kształcenia. Świadom tego był sam kaznodzieja, tłumaczący królewiczowi, jak ważną rolę w kształtowaniu młodego umysłu odgrywa odpowiednia lektura,

gdyż się wszyscy w grzechu rodzim, a ciemny rozum z

natury i skłonności do złego mając, ćwiczenia na prostowanie do te[go] co

rozum ukazuje, z młodości potrzebujem.

Co gdy się z dzieciństwa i młodzieństwa omieszka, trudną naprawę potym czyni.¹⁸

Jak widać, sporo w wypowiedzi Piotra Skargi uwag w tonie postulatyw-nym. Jedyny raz, w sposób zapewne nie pozbawiony panegiryzmu, wypowiedział się nadworny kaznodzieja o postępach królewicza w 1610 roku, przy okazji siódmego wydania Żywotów świętych. Do znanej nam dedykacji dopisał kilka słów o zdolnościach już wówczas piętnastoletniego Władysława, z którego duszy, zdaniem autora Kazań sejmowych,

wynikają promysczki, ktoremi nadzieje wszytkiego królestwa [karmi], i w naukach szczęśliwy postępek [bierze]¹⁹.

Kaznodzieja ponownie proponuje lekturę Żywotów świętych królewiczowi, który wertując hagiograficzne dzieło Skargi, znajdzie w nich odpowiednie dla swego wieku skarby mądrości, „boć już dał Pan Bog ostrożne nie dziecinne baczenie, i rozsądek wrodzony i nabyty”, pozwalający pilniej „świętych historyje” czytać.

Uwagi Skargi w sprawie wykształcenia następcy tronu, zalecanie dzieł własnych i lektury określonego typu, nie były zapewne jedynymi tego typu głosami w naszym piśmiennictwie przełomu XVI i XVII wieku. Jednakże urzędowa funkcja, jaką pełnił na dworze królewskim twórca Bractwa Miło-

¹⁷    Por. H. Barycz: Z dziejów jednej książki. W: Tenże: Z epoki renesansu, reformacji i baroku. Prądy — idee — ludzie — książki. Warszawa 1971, s. 660—663; por. też: J. Nowak-Dłużewski: „Żywoty świętych" Piotra Skargi. W: Tenże: Z historii polskiej literatury i kultury. Warszawa 1967, s. 46—62; H. Fros: „Żywoty świętych" Skargi w ogniu krytyk. W: Fermentom massae rnundi. Jackowi Woźniakowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Warszawa 1990, s. 312—319.

¹⁸    P. Skarga: Dedykacja. W: Tenże: Żywoty świętych..., 1603, k. 2r—2v.

¹⁹    Tamże, 1610, k. 4r.