5332217856

Felieton

w sposób jednoznaczny z wartościowaniem Uświadomienie to, wg słów Andrzeja F. Grabskiego, wynika przede wszystkim ze społecznego stosunku do owej rzeczywistości, aprobującego ją. pozostającego w obojętności lub negującego. Wartościowanie to warunkuje z kolei kierunkowe rozumienie zmienności rzeczywistości politycznej - progresywne, regresywne bądź cykliczne.

Precyzyjne określenie zakresu badań nad ideą niepodległości narodowej wymaga więc także określenia jej tematu pośród innych, głównych nurtów polskiej myśli politycznej, genezy i rozwoju pokrewnych idei i doktryn oraz wprowadzenia - na tyle, na ile jest to możliwe - ich systematyzacji.

Początki nowoczesnej, polskiej myśli politycznej wiążą uczeni z przełomem Powstania Styczniowego. Tak czynią to chociażby: Wojciech Wrzesiński w odniesieniu do społeczeństwa polskiego pod zaborami, a Henryk Wereszycki w stosunku do emigracji. W tym przełomowym momencie myślenie o Polsce w granicach przedrozbiorowych ustępować zaczęło myśleniu o federacji narodów Rzeczypospolitej. I choć problem ten nie znajduje się w centrum prezentowanej tu rozprawy, pojawia się on gdzieniegdzie jako znaczący etap ideologicznego rozwoju polskiej myśli niepodległościowej, tak w stosunku do Polski, jak i narodów sąsiednich.

Polskie koncepcje federalistyczne, zakładające przewagę narodu polskiego w związkowym państwie, musiały z czasem ustąpić przed narodowymi ruchami Białorusinów. Estończyków, Litwinów, Łotyszów i Ukraińców. Nie były one dla tych nacji atrakcyjne, stąd też przy braku chętnych do federacji, przy braku zainteresowania drugiej strony federacyjnego kontraktu, nie miały szans na realizację. Pomimo to niezwykła była i jest żywotność tej idei. Międzywojenny autor, początków jej doszukuje się już u Pawła Włodkowica i króla Stanisława Leszczyńskiego, a wśród bardziej znanych postaci okresu późniejszego wymienia Stanisława Staszica. Józefa Hoene-Wrońskiego, Augusta Cieszkowskiego

i Leszka Dunin-Borkowskiego. Podczas pierwszej wojny światowej i w okresie międzywojennym o środkowoeuropejskim bloku państw wspominali np. Władysław Studnicki, Adam Sze-lągowski i Mieczysław Szerer, polsko-białorusko-litewsko-ukraińskie mocarstwo marzyło się „Konfederacji Młodych”, a wśród wielu podobnych koncepcji wyróżnił się szczególnie Jerzy Mestwin-Musiałek, odrzucający koncepcję „Pa-neuropy i wszelkich innych, nienaturalnych związków”, na rzecz zjednoczenia narodowego i państwowego Słowiańszczyzny. Wiele na temat | przyszłej federacji pisano w kraju i na emigracji podczas II wojny światowej, jak również i po jej zakończeniu, aż po czasy nam współczesne.

Warto pamiętać, że powyższe koncepcje miały swe ideowe podłoże w mocno zakorzenionych mitach politycznych. Obok klasycznych już wizji Polski: „Chrystusa narodów”, „przedmurza chrześcijaństwa” i szczególnego jej posłannictwa, duże znaczenie wydają się mieć też poglądy o fatalnym - jakoby - położeniu geopolitycznym, czy też potrzebie mocarstwowości.

Właśnie z tych przesłanek ks. Czesław S. Bartnik wyciąga wniosek, iż jedność Rzeczypospolitej i wielość kultur jej obywateli musiała otrzymać swoje uzupełnienie w' postaci „ducha jednoczenia, postawy unijnej i konfederacyjnej w stosunku do sąsiednich narodów i społeczeństw”, a polska idea federacyjno-unijna była studiowana i znajdowała różne próby naśladownictwa.

Mirosław Boruta

Bibliografia

Babiński G. , Przemiany stosunku do Polski w programach działalności organizacji polonijnych w Stanach Zjednoczonych, [w:] Studia nad organizacjami polonijnymi w Ameryce Północnej, red. G. Babińskiego, Wrocław 1988.

Bartnik Cz S., Idea polskości. lublin 1990 Bierzanek R., Doświadczenie historyczne w badaniach nad stosunkami międzynarodowymi. Cz. 1, „Studia Nauk Politycznych” 1980, nr 1.

Bierzanek R., Stan i potrzeby badań naukowych nad

Konspekt nr 4/2006 (27)