5399619336

Teoria czynności a psychotransgresjonizm

Józef Kozielecki

Próba asymilacji

Wybitny psycholog i filozof, Mieczysław Kreutz, napisał - z pewnym niepokojem - że prawa i teorie psychologiczne rzadko są potwierdzane, rozwijane lub obalane przez następne pokolenia uczonych. Najczęściej bywają zapominane. Liczne przykłady dokumentują ten pogląd. Wiele koncepcji Wilhelma Wundta, Otto Ranka czy Władysława Witwickiego spotkał ten los. Występuje również zjawisko przeciwstawne. Dociekliwi badacze - podobnie jak archeologowie - ponownie odkrywają prawa i teorie, skazane na niepamięć. Tak stało się z osiągnięciami Karla Biihlera, Lwa S. Wygotskiego czy Kazimierza Twardowskiego.

Prawo zapominania nie dotyczy teorii czynności Tadeusza Tomaszewskiego, najwybitniejszego psychologa polskiego drugiej połowy XX wieku. Teoria ta, skonstruowana przeszło czterdzieści lat temu, ciągle jest rozwijana, ciągle inspiruje młode pokolenie do generowania nowych hipotez, ciągle bywa przedmiotem wykładów uniwersyteckich (Tomaszewski, 1963,1975, 1984).

Zgodnie z tą teorią psychologia jest nauką o wyższych czynnościach człowieka i zwierząt. Czynności te - finezyjnie zdefiniowane - są ukierunkowane na osiągnięcie wyniku, takiego jak zmiana otoczenia, kształcenie młodzieży czy zapewnienie bezpieczeństwa osobistego. Najbardziej rozwinięty i najlepiej uzasadniony jest system twierdzeń poświęcony mechanizmom regulacyjnym czynności. Tomaszewski podkreśla, że czynności te są uruchamiane, ukierunkowane i finalizowane przez różnorodne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Duże znaczenie przypisuje regulacyjnej roli potrzeb biologicznych, poznawczych i społecznych. Niezaspokojenie ich wywołuje stan napięcia motywacyjnego i pobudza aktywność podmiotu. Po osiągnięciu wyniku, który jest nośnikiem wartości materialnych lub poznawczych, określona potrzeba zostaje zaspokojona. Dzięki temu człowiek osiąga stan homeostazy. Liczne prace Tomaszewskiego zawierają szczegółowy opis wielu mechanizmów regulacyjnych (por. Tomaszewski, 1963).

Teoria czynności należy do najbardziej ogólnych systemów teoretycznych 20 psychologii. Jest konstrukcją oryginalną i unikatową. Nie można jej zaliczyć do