5521243728

Kronika literacka

DWAJ POECI NOWEJ SZTUKI.

Adam Ważyk. Semafory.

Jedną z większych zalet „Semaforów" jest to, że, pomimo zdecydowanego zorjcntowania Ważyka w kierunku budowy i poszukiwania wartości formalnych, ani przez chwilę nie widzimy jałowego formalizmu, suchej abstrakcyjnej konstruktywności i t. zw. roboty na zimno. Pewną tego część należy złożyć na zatarcie śladów roboty poetyckiej, uprzątnięcie warsztatu—techniczne opanowanie poety. Niewątpliwie istnieją jednak głębsze, istotniejsze tego źródła, a mianowicie wyjście poza stanowisko artystyczne ubiegłego okresu sztuki, poza abstrakcyjny eksperymentalizm. Semafory, obok kapitalnego wysiłku budowania formy, posiadają intensywny moment liryczny i, co nadzwyczaj ważne, świeży i bogaty materjał artystyczny.

Liryzm Ważyka jest prosty i bezpośredni, czy pogodny czy melancholijny, zawsze daleki zarówno od „konfesjonalnego mazgajstwa" jak i efektownej bontulności, polega na reagowaniu uczuciowem na najdrobniejsze odbierane wrażenia, możnaby go nazwać liryzmem codzienności.

Jak zaznaczyłem moment liryczny posiada wielką doniosłość w wierszach Ważyka, czasem wysuwa się nawet na plan pierwszy — wtedy kiedy naczelnym celem wiersza jest wyraz liryczny. Takich wierszy, a właściwie takich miejsc w wierszach zresztą b. niewiele i nie można ich uważać za charakterystyczne, notuję je jako przypuszczalny punkt wyjścia, poprzedni etap rozwoju poezji Ważyka podkreślając posunięcie poety w kierunku konstrukcyjnym. Naogół moment liryczny w Semaforach spotyka się poprostu jako pewne nasycenie wiersza liryzmem, jako element współ — albo raczej drugorzędny. Czasem przeżycie liryczne ma charakter nici, szkieletu na którem oparte zostało budowanie wiersza, który zresztą zawsze wychodzi poza granice jedynie „wyrażania" owego przeżycia.

Jeżeli przeżycie liryczne nie jest jedynem, wystarczającem źródłem poezji Ważyka, jeżeli możemy powiedzieć, że wykracza ona poza jego ramy, to co jest owem źródłem, na czem opiera się tok wyobrażeń Semaforów? Tern źródłem ma-terjałów jest podświadomość, w niej polaryzuje się, rozbija na tęczę pierwszorzędnych wartości formalnych, zarówno przeżycie liryczne jak i każdy inny „punkt wyjścia" wierszy, a więc przedewszystkiem kalejdoskopowy bieg codziennych, pospolitych wrażeń. Szematyzując: wiersze Ważyka nie dają nam nigdy faktu w jego nagości, a tylko podświadome asocjecje z nim związane, przytem zazwyczaj te asocjacje daleko przerastają sam fakt, który staje się słabą niteczką, traci znaczenie sam przez się, częstokroć mamy nawet jedynie szereg podświadomych asocjacyj nie związanych żadnym logicznym węzłem.

Przejście od „rudis indigestaque moles" materjału do formy poetyckiej odbywa się na drodze procesu „analizy poetyckiej". Ten termin ukuty na podobieństwo „analizy fotogenicznej" oznacza charakterystyczny dla nowoczesnej poezji stosunek

—.69