Zarys teorii literatury2

Rozdział III

ELEMENTY STYLISTYKI 1. TWORZYWO DZIEŁA LITERACKIEGO

Każde dzieło sztuki realizuje się w określonym tworzywie, każdy zaś rodzaj sztuki operuje odmiennym jego typem. Na przykład muzyka — dźwiękami, malarstwo — właściwymi sobie środkami plastycznymi, jak linie, barwy, światło, a utwór literacki — językiem. Elementarne doświadczenie uczy, że wybrane tworzywo otwiera pewne tylko, określone możliwości, że daje się przekształcać w pewnych tylko granicach i w pewnym kierunku.

Tworzywo, według którego klasyfikuje się sztuki piękne, mie jest więc czynnikiem neutralnym, obojętnie poddającym się artystycznemu opracowaniu. Przeciwnie, jest w pewien sposób zaangażowane, narzuca dziełu sztuki swoje prawidłowości.

Artysta dąży do najpełniejszego wyzyskania tworzywa dla swego zamierzenia twórczego, stara się je podporządkować swym celom. Dążenie to wyraził Słowacki, kiedy powiedział w Beniowskimi „Chodzi mi

0 to, aby język giętki powiedział wszystko, co pomyśli głowa”. Między artystą, uprawiającym swój rodzaj sztuki, a tworzywem powstaje swoiste napięcie. Twórca usiłuje wydobyć zeń maksimum, pragnie często przezwyciężyć te ograniczenia, które mu ono narzuca. Pragnie je przekształcić tak, aby wydobyć jego właściwości, które dotąd istniały tylko w sferze możliwości utajonych, pragnie nadać mu taki układ, któremu dotąd ono nie podlegało. Tworzywo stawia opór: pewnym tendencjom w ogóle się nie poddaje, innym poddaje się z trudem. Na przełomie w. XIX i XX reprezentanci takich szkół poetyckich jak symbolizm

1 impresjonizm usiłowali na przykład wydobyć z języka przede wszystkim