Zarys teorii literatury9

wistych uczuć czy myśli, lecz raczej ich konstrukcją, zorganizowaniem według zasad pewnego hrzorca liryęznegęU Ów wzorzec liryczny — to skrystalizowana w danym utworze koncepcja przeżywania, proponowana niejako przez autora czytelnikom. Spełnia on analogiczną rolę kompozycyjną jak np. schemat fabularny w powieści czy komedii; integruje świat przedstawiony utworu lirycznego, ustalając reguły porządkowania i wiązania jego cząstek składowych, motywów.

m flub podmio-

W świecie przedstawionym utworu literackiego zawarte są nie tylko tak lub inaczej ułożone zdarzenia, przedmioty czy przeżycia. Jest tu każdorazowo obecny także ktoś, kto o tych zdarzeniach nas informuje lub kto owe przeżycia wyraża. Ktoś, za czyją sprawą ów świat w ogóle powstaje i rozwija się. Tę osobę, która jest twórcą przedstawionego świata i która równocześnie sama jest w takim czy innym stopniu w dziele zaprezentowana, nazywamy* podmiotem literacki tem dzieła literackiego).

Podmiotu literackiego nie należy utożsamiać z twórcą dzieła (z autorem). Autor jest konkretną jednostką, żyjącą w określonych warunkach życiowych. Jest on członkiem jakiejś zbiorowości, pozostaje w rozlicznych stosunkach ze środowiskiem, jest uwikłany w wielorakie związki ze społeczeństwem. Jego społeczna rola polega na tym, że jest on twórcą określonych wartości kulturalnych, że na podstawie istniejącego dorobku kulturalnego danej zbiorowości tworzy nowe warości skrystalizowane w .dziele literackim. ^Autor jest podmiotem czynności twórczych, w wyniku których powstaje przedmiot estetyczny: dzieło literackie. Jako podmiot czynności twórczych, jako „osoba pisarza”, jest on powiązany z własnym dziełem rozlicznymi stosunkami, ale nie jest jego składnikiem, /pozostaje poza dziełem^ w świecie realnym.

Podmiot literacki natomiast, podobnie jak inne elementy świata przedstawionego, jest postacią skonstruowaną w dziele, tworem semantycznym, kształtującym się stopniowo w toku narastania wypowiedzi. Oczywiście, stosunek podmiotu literackiego do autora może być pod wieloma względami analogiczny do stosunku, jaki zachodzi np. między fikcją fabularną a światem realnym. W pewnych wypadkach jest on niewątpliwie osobą skonstruowaną z elementów właściwych osobowości pisarza, ale elementy takie zostają w szczególny sposób wyselekcjonowane i wprowadzone w nowe związki, dające w rezultacie całość niesprowadzal-ną do znanego skądinąd życiowego pierwowzoru, osobowość fikcyjną.

W utworze epickim występuje ona jako narrator, w utworze lirycznym 6 — Zmrjt teorii U>»

81