Zarys teorii literatury8

zasób budulca nazywać będziemy materiałem tematycznym dzieła.

0    ile temat utworu (i szerzej: świat przedstawiony) jest tworem zindywidualizowanym, jednorazowym, istniejącym w tej właśnie i tylko w tej strukturze literackiej, o tyle materiał tematyczny może stanowić pole wspólne dla wielu literackich przedsięwzięć. Historię Prometeusza odnajdujemy w bardzo wielu utworach epickich i dramatycznych. Tvm samym — przynajmniej w pewnym zakresie — materiałem tematycznym posłużyli się Kraszewski i Sienkiewicz, pisząc — jeden i drugi — powieści pt. Krsyżacy.

świat przedstawiony ma zasadniczo różny charakter w utworach epickich i dramatycznych z jednej strony, a w lirycznych z drugiej.

W dziele epickim czy dramatycznym główną (choć oczywiście me wyłączną ani jedyną) formą świata przedstawionego jestl fabuła, czyli uformowany jako szereg przyczynowo-skutkowy (lub kilka takich szeregów wzajem powiązanych) układ zdarzeń rozwijających się w czasie

1    składających się łącznie na koleje życiowe bohatera lub kilku bohaterów. Jcdn< istką podrzędną wobec fabuły jest fwątela czyli ciąg zdarzeń dotyczących jakiejś określonej postaci. "Fabuła może być układem jedno-wątkowym (np. w noweli, a także często w utworach dramatycznych) bądź Zespołem wątków, mającym hierarchiczną lub paralelną organizację (przede wszystkim w powieści)¹.

Innego typu świat przedstawiony zawiera się w utworze lirycznym, gdzie różny jest i rodzaj dominujących motywów, i sposoby ich wiązania*. Choć w świecie przedstawionym wypowiedzi lirycznej pojawiają się składniki właściwe kompozycji fabularnej, to przecież nie one odgrywają tu zazwyczaj pierwszoplanową rolę. Najwyżej tylko towarzyszą motywom innym: przeżyciom, myślom i refleksjom konkretnej jednostki. Konkretnej — w sensie literackim, trudno byłoby bowiem utrzymywać, że są to rzeczywiste wzruszenia lub przekonania autora utworu albo że stanowią one elementy życia wewnętrznego jakiejś innej rzeczywistej i określonej postaci. Nawet jeśli miały swoje źródło w przeżyciach autora, to utrwalone w słowie poetyckim, poddane działaniu kompozycji, oderwały się od niego, stały się motywami, składnikami świata rodzą-cego się w utworze, przeżyciami „kogoś”, jakiejś Akcyjnej osobowości ukształtowanej w wypowiedzi. Utwór liryczny nie jest zapisem rzeczy-

Szerzej o tych sprawach będzie mowa w rozdziałach poświęconych epice i dramatowi-Sprawy te są obszernie omówione w rozdziale o liryce.