Zarys teorii literatury
4

biania zależy od obowiązujących konwencji, nic od jakości materiału). Z tej przyczyny stosunek dzieła literackiego do jego tworzywa, danego języka narodowego (albo sztucznego — por. utwory pisane w esperanto), jest wielostronny i skomplikowany¹.

2. DZIEŁO LITERACKIE JAKO SWOISTY TYP WYPOWIEDZI

Wypowiedzi literackie — niezależnie od indywidualnego charakteru każdej z nich — różnią się od wypowiedzi potocznych, naukowych, publicystycznych itp. Różnią się mianowicie układem hierarchicznym poszczególnych funkcji językowych. Każda wypowiedź — nawet najprostsza — jest wielofunkcyjna. Funkcje kształtują się zależnie od sześciu czynników, występujących w każdym akcie mowy. Schemat tych czynników — według Romana Jakobsona, na którego teorii tutaj się opieramy — wygląda jak następuje:

Kontekst

Komunikat

Nadawca.................................... Odbiorca

Kontakt

Kod

Nadawcą nazywamy podmiot wypowiedzi, odbiorcą zaś — jej adresata. Aby zrealizował się pomiędzy nimi akt porozumienia, nie wystarcza tylko sama ich obecność, muszą zostać spełnione jeszcze określone warunki. Przede wszystkim musi istnieć pewien zespół znaków, który byłby zrozumiały dla obydwu stron. Ów zespół znaków, który istnieje niezależnie od nadawcy i odbiorcy i znany jest już im wtedy, gdy zaczynają się ze sobą komunikować, nazywamy kodem. Jeśli porozumiewanie się dokonuje się za pomocą języka (a nie np. znaków świetlnych, graficz-nych, gestów itp.), kodem jest dany system językowy (np. polski, gdy nadawca i odbiorca znają go i nim się posługują). Jednakże i wspólność kodu jeszcze nie wystarcza, by między nadawcą i odbiorcą dokonał się akt komunikowania. Niezbędny• jest także kontakt pomiędzy nimi.

1

Wagę tego problemu pokazuje zjawisko przekładu. Dobry przekład — to nic tylko sprawa oddania zawartości znaczeniowej, to przede wszystkim probiera osadzenia w innej tradycji językowej, osadzenia takiego jednak, które by nic fałszowało oryginału, ale liczyło się z wymaganiami języka, na który dzieło jest przekładane. Dlatego tzw. przekłady dosłown. są zwykle oceniane negatywnie.