Zarys teorii literatury
6

towancj niżej strofie funkcja meta poetycka przejawia się w rozważaniach na temat rymu:

Król Zygmunt Trzeci to byl kiepski król. ale {a kocham kolumnę...

(Tu wierszopis się zastanawia: rym — król, ból, ale inny rym na pewno: szumne, dumne...)

(W. Broniewski Kolumna)

V. kontaktem związana jest funkcja fatyczna. Wyraża się ona w przywoływaniu w wypowiedzi takich środków językowych, które służą przede wszystkim nawiązaniu bądź utrzymaniu kontaku pomiędzy nadawcą a odbiorcą (np. „Hallo, słyszysz ?”).    . ■- - ,    -

Z nastawieniem na kontekst związana jest funkcja poznawcza języka. W wypowiedziach, w których zajmuje ona pozycję dominującą (a więc np. w tekstach naukowych), język odnosi się przede wszystkim do świata zewnętrznego, przynosi o nim informacje, oznacza. Wypowiedzi tego rodzaju formułują pewną wiedzę o świecie, co sprawia, że dużo hardziej niż inne podlegają logicznym rygorom organizowania tekstu.

Nastawieniu na komunikat, czyli sytuacji, w której sam kształt, sama postać wypowiedzi wysuwa się na plan pierwszy, odpowiada funkcja'poety cka (estetyczna). Tak nadawca, jak odbiorca koncentruje wtedy uwagę na samym uformowaniu języka, sposobie jego zorganizowania itp. Funkcja ta najpełniej się realizuje w wypowiedzi literackiej. Jej pierwszoplanowa pozycja decyduje właśnie o odrębności i swoistości tego typu wypowiedzi.

Dominująca funkcja estetyczna nic usuwa z wypowiedzi literackiej innych funkcji, podporządkowuje je tylko sobie. Tak więc w dziele literackim język pełni wszystkie swoje funkcje, z tym, że funkcja poetycka jest pierwszą w układzie hierarchicznym. Rozłożenie innych funkcji w hierarchii może być rozmaite. Tak więc w pewnego typu utworach na drugim miejscu znajduje się funkcja emotywna (większość wierszy lirycznych), w utworach, które zarysowują obszerny obraz świata (a więc przede wszystkim epickich), na drugim miejscu znajdować się będzie funkcja poznawcza itp. Z kolei funkcja estetyczna nie jest wyłączną własnością dzieł literackich, występuje ona także w wypowiedziach innego rodzaju, ale znajduje się na niższym szczeblu hierarchii.

W wypowiedziach o dominującej funkcji estetycznej nie chodzi o samo piękno (które jest zjawiskiem subiektywnym i zależnym od wyo-