5783291135

94

94

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

warte w dominujących obecnie szkołach teoretycznych: neorealizmie, neoliberalizmie oraz racjonalizmie.

Siła i znaczenie pojęcia „Zachód" w stosunkach międzynarodowych

Próby klarownego ukazania koncepcji Zachodu tradycyjnie zajmują poczesne miejsce w dyskursie toczonym przez przedstawicieli nauki o stosunkach międzynarodowych. Rozumiany jako pojęcie, często pojawia się w języku potocznym oraz w publicystyce z zakresu polityki międzynarodowej. Nierzadko przy tym używa się tego pojęcia w celu przeciwstawienia się temu, co nie jest Zachodem. Coraz częstsze jest epatowanie kontrastem, na przykład „Zachód — Wschód”, „Zachód — Trzeci Świat”, co nadaje wspomnianemu pojęciu ukrytego, zazwyczaj pozytywnego, znaczenia związanego z modernizacją, wolnością i dobrobytem. W okresie zimnej wojny terminu „Zachód” używano w opozycji do zsowiety-zowanego „Wschodu”, rozumianego jako radziecka strefa wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej. Po upadku „żelaznej kurtyny” Zachód wciąż pozostaje centralnym elementem w kształtującym się ładzie postwestfal-skim. Często przy tym jest przedstawiany w roli siły szerzącej porządek demokratyczny we współczesnym świecie. W latach 90. XX wieku zwracano uwagę na jego rolę w przywracaniu pokoju na Bałkanach czy też udzielaniu pomocy krajom postsocjalistycznym, głównie Czechom, Polsce i Węgrom.

Warto zauważyć, że coraz większemu natężeniu użycia pojęcia „Zachód” w środkach masowego przekazu nie towarzyszy precyzyjne jego zdefiniowanie. W historii i języku polityki międzynarodowej termin ten często jest prezentowany jako synonim dość spójnej społeczności międzynarodowej, która w naturalny sposób przechodzi kolejne fazy rozwoju, począwszy od czasów starożytnych, po obecne. Jednakże idee, na których oparte są założenia dotyczące Zachodu, niejednokrotnie kontrastują ze sobą¹⁰. Na początku XXI wieku koncepcja Zachodu występuje w wielu kontekstach, zwłaszcza ekonomicznym i geopolitycznym. W tym ostatnim kojarzony jest on z białym chrześcijaninem zamieszkującym Europę. Takie ujęcie Zachodu widać chociażby u klasyka geopolityki — sir Halforda Johna Mackindera, twórcy trzech teorii potęgi kontynentalnej¹¹. Centralnym punktem jego myślenia było istnienie pewnej strefy — pierwotnie określanej mianem „sworzeń świata” (pivot area), a następnie „serce kontynentu” (heartland) — których kontrola gwarantowałaby panowanie nad masą kontynentalną, a w konsekwencji nad światem¹². Charakterystyczne dla Mackindera było przesuwanie granic Zachodu, tak aby utrzymać równowagę na kontynencie i zagwarantować mocarstwom morskim przewagę nad resztą świata. W swojej koncepcji z 1919 roku, która miała później wywrzeć znaczny wpływ na doktrynę powstrzymywania (containment) Harryego Trumana, heartland, stanowiący centralny punkt Zachodu, został przesunięty z Azji Środkowej i Syberii, strefy słabo zaludnionej i rozwiniętej, peryferyjnej, na zachód, tak że objął on baseny Morza Bałtyckiego, Czarnego oraz całą Europę Środkową i Wschodnią aż do linii Łaba—Adriatyk. Ostrze realizmu Mackindera zostało wymierzone w Niemcy, którym odebrano kontrolę nad Europą Środkowo-Wschodnią. Polska, Czechosłowacja, Jugosławia i Rumunia stworzyły strefę buforową pomiędzy Rosją a Niemcami, której istnienie gwarantował, ogólnie rzecz biorąc. Zachód, czyli mocarstwa zachodnie — Francja i Wielka Brytania¹³.

Współcześnie, kiedy stricte geopolityczne postrzeganie porządku światowego wydaje się anachroniczne, pojawiają się interpretacje, w których odchodzi się od prymatu geografii na rzecz ujmowania Zachodu w sensie pewnej wspólnoty państw opartej na współzależnościach ekonomicznych charakterystycznych dla procesu globalizacji gospodarczej. Grupę tę konstytuują państwa

Wrocławskie Studia Politologiczne 13,2012 O for this edition by CNS