5783291137

96

96

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

kolonizacji. Jednakże wciąż utrzymywał on swoją dominującą pozycję w globalnej produkcji, handlu i finansach. Zachód skupił się wówczas na rywalizacji ze Wschodem, a świat — pomimo bipolarnego charakteru zwłaszcza od końca lat 70. ubiegłego wieku — zaczął pulsować rytmem coraz silniej wybijanym przez „kraje wschodzące”. Należały do nich między innymi Chiny, w których Deng Xiaoping w 1978 roku zainicjował politykę otwarcia, Indie, gdzie premierem w 1984 roku został Rajiv Gandhi¹⁹, oraz tygrysy azjatyckie: Korea Południowa, Singapur, Tajwan i Indonezja realizujące w latach 80. strategię rozwoju opartą na ekspansji eksportowej wynikającej z relatywnie niskich kosztów pracy. Zmiany w gospodarce światowej wywołane procesem globalizacji, a także upadkiem bipolarnego systemu międzynarodowego bardziej niż kiedykolwiek wzmogły globalną konkurencję na polu politycznym, gospodarczym i wojskowym. W dużym stopniu ograniczyło to przewagę Zachodu nad resztą świata, zwłaszcza gwałtownie industrializującymi się krajami Azji Wschodniej. W tym kontekście bardzo aktualnie brzmią słowa Bertranda Russella, który w 1924 roku pisał: „Europejczyk, który właśnie przybył do Chin, jeśli jest obserwatorem o kontemplacyjnej naturze, zostanie skonfrontowany z wieloma kłopotliwymi pytaniami, na które problemy Europy Zachodniej nie przygotowały dla niego odpowiedzi”²⁰.

Mimo relatywnego osłabienia siły Zachodu jako aktora we współczesnej polityce światowej warto zauważyć, że wciąż znaczna pozostaje jego przewaga na polu instytucjonalnym i ideowym. Dla racjonalistów, takich jak Martin Wight, Hedley Buli i Adam Wat-son, instytucje i idee Zachodu, wykreowane zwłaszcza w europejskim kontekście, mogą stanowić podstawę wykształcenia „społeczności międzynarodowej”²¹. W ich ujęciu podstawy współczesnego systemu międzynarodowego zostały wyodrębnione z całokształtu powtarzających się idei charakteryzujących poszczególne modele państw zachodnich, na czele z zasadą suwerennego państwa terytorialnego, rozbudowaną siecią dyplomacji i procedurami zawartymi w prawie międzynarodowym²². Towarzyszył temu fakt, że wiele spośród głównych politycznych i ekonomicznych instytucji międzynarodowych, z Ligą Narodów, ONZ, GATT, WTO, MFW i Bankiem Światowym na czele, zostało ukształtowanych według zachodnich pryncypiów w celu reprezentowania w warstwie deklaratywnej interesów społeczności międzynarodowej, a rzeczywistej — Zachodu.

Biorąc pod uwagę koncepcje, którymi powszechnie żongluje się w mowie potocznej, takie jak demokracja czy kapitalizm, warto zauważyć, że znajdują one oparcie w zachodniej, zwłaszcza europejskiej, myśli i historii. W ostatnich dekadach popularność zdobyły też takie pojęcia, jak „wester-nizacja” (uzachodnienie), które najczęściej utożsamia się z pojęciem „modernizacji”, czyli unowocześnienia krajów rozwijających się²³. Te ostatnie dążą do powielenia i przeszczepienia na swój grunt instytucji stricte zachodnich, często zresztą z żałosnym skutkiem. Warto zauważyć, że związek pomiędzy „westernizacją” utożsamianą z „modernizacją” a rozwojem jako procesami zapewniającymi ekspansję procesu globalizacji jest odnoszony do ideałów oświeceniowej, racjonalistycznej wiary w postęp. W skrajnej postaci westernizacja bywa utożsamiana z samą globalizacją, co uzasadnia się faktem, że rosnąca współzależność pomiędzy różnymi aktorami stosunków międzynarodowych, stanowiąca new logo globalizacji, jest niczym więcej, jak tylko swoistą projekcją interesów, idei i wartości Zachodu²⁴. W in-ternacjologii sposób analizy świata polityki międzynarodowej w dużej mierze wypływa także z historycznych oraz intelektualnych tradycji Europy i Stanów Zjednoczonych. Z tego też względu Zachód rozumiany jest zarówno jako wpływowa siła, jak i źródło

Wrocławskie Studia Politologiczne 13,2012 © for this edition by CNS