5783291138

97

idei i procesów zachodzących w stosunkach międzynarodowych. Jednakże zrozumienie natury stosunku łączącego Zachód z polityką światową nie jest zadaniem łatwym. Próby „odczarowania” tej ostatniej są podejmowane w teorii stosunków międzynarodowych od kilkudziesięciu lat. Jeszcze w latach 50. poprzedniego stulecia Kenneth Waltz w pracy Man, the State and War (Człowiek, państwo i wojna), zidentyfikował trzy poziomy analizy stosunków międzynarodowych ulegających dynamicznym przemianom: jednostkowy, państwowy, ponadpaństwowy²⁵. Ta konceptualizacja uzyskała duże znaczenie w dyscyplinie stosunków międzynarodowych, jednakże nie pozwalała na wyjaśnienie natury Zachodu w sposób zadowalający. Pomimo że pojęcie to pojawiało się na ustach naukowców i publicystów, nie potrafiono go określić zgodnie z zasadą cla-ra sunt non interpretanda. W tym względzie pojęcie Zachodu nie istniało w teorii stosunków międzynarodowych. Mimo wszystko każda z ważniejszych szkół, przynajmniej fragmentarycznie, odnosiła się do wskazanej wyżej idei.

Zachód w ujęciu realistów i neorealistów

Dla realistów centralnym elementem analizy zawsze było państwo. Pogląd tej szkoły na stosunki międzynarodowe koncentrował się na interakcjach między suwerennymi państwowymi jednostkami terytorialnymi. W anarchicznym środowisku międzynarodowym dążyły one do realizacji swoich interesów, których krańcową emanacją była potęga czy też siła, z jaką poszczególne państwa oddziaływały na inne²⁶ lub bezpieczeństwo (security)²⁷. Z kolei neorealiści, rezerwując wciąż dla państw kluczowe miejsce w stosunkach międzynarodowych, wychodzili poza „tradycyjny realizm”, stwierdzając, że politykę międzynarodową można rozpatrywać jako system o precyzyjnie określonej strukturze²⁸.

W nurcie realistycznym Zachód, pojawiający się niejako na marginesie analizy państwowocentrycznej, jawi się jako ważny aktor w polityce międzynarodowej. Hans Morgenthau, prowadząc rozważania na temat bipolarnego systemu dominującego w okresie zimnej wojny, zauważa: „Supermocarstwo, które zaliczyłoby Indie albo zjednoczone Niemcy do swoich sojuszników, mogłoby uzyskać całkowite zwycięstwo w zmaganiach pomiędzy Wschodem i Zachodem”²⁹. Autor ten w swoim najbardziej znanym dziele Power among Nations: The Struggle for Power and Peace zauważa siłę i ekspansjonizm Zachodu, odnotowując, że „Zachód przyniósł do Azji nie tylko swoją technologię i instytucje polityczne, ale także własne zasady moralności politycznej”³⁰. Dla wspomnianego wyżej realisty Zachód stanowi fundamentalny element systemu międzynarodowego przede wszystkim jako cywilizacja będąca swoistym „paliwem”, dzięki któremu możliwe jest zapewnienie równowagi sił w stosunkach między państwami. Warto zauważyć, że tenże pogląd został rozwinięty przez pozostałych przedstawicieli nurtu realistycznego. Przykładowo George Kennan, sekretarz stanu USA za czasów prezydentury Harryego Trumana, wychodząc z założenia o nadrzędnej pozycji państw w stosunkach międzynarodowych, podzielił je na dwa przeciwstawne wobec siebie bloki — Zachód i Wschód, na co wskazuje już tytuł jego znanej pracy Russia and the West. Autor ten, niewątpliwie ze względu na strategiczny interes USA, przeciwstawiał Wschód komunistyczny Zachodowi z USA na czele, wskazując przy tym na konieczność przeciwstawienia się komunistycznemu widmu emanującemu ze Związku Radzieckiego³¹.

Nieco inaczej relacje na linii Wschód— Zachód zostały przedstawione w ujęciu neorealistów. John Mearsheimer, analizując

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

Wrocławskie Studia Politologiczne 13. 2012 © for this edition by CNS