Filozofia  etymologiczne z
ródło znajduje się w starożytnej grece, gdzie wyraz ten oznacza  umiłowanie
mądrości . Dla Greków  mądrość  to znajomość spraw ludzkich i boskich. Tradycja autorstwo słowa
 filozofia przypisuje Pitagorasowi.
fileo + sophia
fileo - miłować, dążyć
sophia - wiedza, mądrość
Działy filozofii:
1. Teoria bytu (ontologia)  metafizyka oznacza etymologicznie  po fizyce , zaś ontologia oznacza  nauka o
będącym, o tym co jest
Dawniej określeń tych używano zamiennie. Od czasu Husserla zwykle traktuje się metafizykę jako
refleksję nad tym, co jest nad bytem rzeczywistym, a ontologię jako refleksję nad bytem możliwym.
Byty możliwe są szerszym zespołem możliwości.
a. Psychologia  nauka o duszy, o człowieku.
b. Kosmologia  nauka o przyrodzie, o świecie.
c. Teologia naturalna  rozważania o Bogu, Absolucie ale bez udziału objawienia religijnego tylko w
oparciu o rozum.
Teoria bytu zajmuje się bytem, strukturą, warstwami poznania.
2. Teoria poznania, nauka o prawdzie
a. gnozeologia
b. epistemologia
3. Aksjologia  refleksja nad wartościami
a. etyka  teoria wartości moralnych. Przedmiotem są: oceny moralne, problem dobra i zła itd.
b. estetyka  teoria piękna i sztuki. Przedmiotem refleksji są właściwości przeżycia estetycznego.
4. Antropologia filozoficzna- dyscyplina filozoficzna zajmująca się człowiekiem w najogólniejszym aspekcie
istoty, istnienia, sensu życia, wyborów między dobrem a złem, jego stosunkiem do cierpienia czy Boga.
Antropologia mówi bardziej o duchowym wymiarze istnienia człowieka, psychologia bardziej o
psychicznym.
Tales z Miletu  w. VII  VI.
Uznany za pierwszego filozofa
Woda jako zasada świata
Zasada jako pierwotna prasubstancja (esencjonalna podstawa bytu)
Anaksymander z Miletu ok. VII-VI.
uczeń Talesa
do oznaczenia zasady zaczął używać terminu  arche  z greckiego  początek
 Wszystko albo jest zasadą albo pochodzi od zasady
 Co nie może pochodzić od zasady?   Tylko bezkres (apeiron), gdyż jeśli by miał zasadę, byłby
przez nią ograniczany, a więc nie byłby bezkresem. Zatem bezkres jest zasadą wszechświata.
1
Heraklit z Efezu  VI -V w p.n.e.
ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu
 Panta rhei (wszystko płynie, jest zmienne)
Porządek ten bierze się stąd, że wszystkim rządzi jedna siła. Jeśli jedna siła rządzi całym światem,
to rządzi ona również człowiekiem.
Człowiekiem rządzi rozum, zatem rozum rządzi całym światem.
Tym kosmicznym rozumem jest logos. W tym cyklicznym procesie ruchu w dół i w górę ogień
przemienia się kolejno w wodę, powietrze, ziemię i znów w ogień. (ogień jako zasada świata)
Parmenides z Elei  V w p.n.e.
prekursor ontologii
stworzenie podstaw myślenia logicznego
wprowadził dedukcyjną metodę filozofowania
Wyszedł od przyjęcia dwóch aksjomatów uważanych za pewne:
" Byt jest, a niebytu nie ma
" Byt i myślenie są tożsame
teoria niezmienności i jednostkowości bytu; byt charakteryzuje:
wieczność
nieruchomość
niezmienność
niepodzielność
stałość
jedyność
kulistość.
Byt jest zatem jednorodną całością, nie może mieć przerw (bo każda przerwa oznaczałby niebyt), nie może
się zmieniać (bo mógłby się zmienić tylko w niebyt), musi istnieć (a zatem jest doskonały, bo to co
niedoskonałe, może nieistnień), jest nieruchomy (bo ruch oznacza zmianę)
Zenon z Elei
eleacka koncepcja bytu, (ruch jest wewnętrznie sprzeczny, nie podlega zasadom logiki. Ruchu
doświadczamy empirycznie, więc nasuwa się stwierdzenie, że wszystko to czego doświadczamy
empirycznie nie jest bytem. Byt jest poza zjawiskiem)
Argumenty Zenona przeciw ruchowi:
1. Dychotomia  przedmiot, który znajduje się w ruchy i ma przebyć jakąś drogę, musi przebyć
najpierw połowę tej drogi, potem połowę drogi pozostałej, potem połowę reszt i tak w
nieskończoność. W skończonym odcinku czasu nie można tego dokonać.
2. Achilles  Achilles nie dogoni żółwia, jeśli ten choć trochę go wyprzedzi. Goniący bowiem musi
dojść najpierw do miejsca, z którego wyszedł goniony, ten zaś zdążył posunąć się naprzód.
3. Strzała  lecąca strzała w chwili teraz
niejszej nie posuwa się ale spoczywa w powietrzu i nie
przebiega żadnej przestrzeni, i tak samo jest w każdej innej chwili. Czas składa się z chwil więc
strzała nie posuwa się, tylko spoczywa zawieszona w powietrzu.
4. Stadion  szybkość, z jaką przedmioty poruszają się jest jednocześnie mniejsza i większa, w
zależności od tego, względem jakich przedmiotów jest rozważana. Zachodzi tu sprzeczność, więc
ruch nie może istnieć.
Dziś wiemy, że poglądy Zenona z Elei są niesłuszne. Nie znał on, metody całkowania, więc wpadł w
pułapkę nieskończoności.
2
Atomizm (z greckiego "atomos" - niepodzielny), pogląd, wg którego każdego rodzaju rzeczywistość -
zarówno tzw. materialna, jak duchowa (psychiczna) - tworzą elementy proste: atomy. Także sposób
tłumaczenia zjawisk, polegający na rozkładaniu ich na czynniki pierwsze.
Podstawy atomizmu filozoficznego stworzył w starożytności Leukippos, dojrzałą postać nadał mu
Demokryt z Abdery.
Epikur z Samos  (IV  III)
 Celem jest szczęście, brak cierpień, wszelkie przyjemności. Dlaczego mamy się bać śmierci, jeżeli
gdy my jesteśmy to jej nie ma, a gdy nas nie ma, to śmierć jest?
Świat składa się z atomów i próżni, a atomy pod wpływem ciężkości poruszają się na ogół ruchem
prostoliniowym z góry na dół, ze stałą, choć nie dla wszystkich gatunków atomów jednakową
prędkością.
Zmienność cykliczna  gdyby dotyczyło to zawsze wszystkich atomów, mielibyśmy do czynienia z
cykliczną koncepcją zmiany w sferze rzeczy, powtórzenia byłyby identyczne, a wolność wątpliwa.
Epikur wprowadził założenie, że niektóre, nieliczne atomy mogą uwalniać się spod determinacji i
poruszać w sposób swobodny. Wtedy zmiany w świecie rzeczy zachowują ogólnie cykliczny
charakter, co odpowiada mitologicznej koncepcji czasu, ale powtórzenia nie są identyczne 
przychodzi wiosna, ale już inna.
Teoria parenklizy (epikurejska teoria nieoznaczoności) - stworzone przez Epikura uzasadnienie
wolnej woli człowieka. Według teorii ruch atomów w próżni nie podlega determinizmowi, jak
opisywał swoją koncepcję atomistyczną Demokryt. Atomy nie spadają pionowo, ich ruch podlega
odchyleniu, wskutek czego dochodzi do zderzenia cząstek.
3
Platon
Idealizm - system filozoficzny głoszący realność świata idei i nierealność bądz
wtórność świata
materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach (spirytualizm) odrzuca w ogóle istnienie
świata materialnego, uważając go za złudzenie. Znanym spirytualistą był np. George Berkeley.
Dialogi (36 dialogów)
Rozszerzył twierdzenie Sokratesa  w pojęciach zawarta jest wiedza pewna i bezwzględna
Rzeczy są zmienne
Pojęcia są niezmienne
Przedmiotem pojęć są idee (skrajny realizm pojęciowy)
Idee są wiecznymi wzorami rzeczy
Porządek realnego świata jest odwzorowaniem świata idei (platońska koncepcja jaskini)
Dusza jako z
ródło ruchu
Dusza przenosi pamięć o świecie idei do świata materialnego (anamnezis)
 Człowiek to dusza władająca ciałem
Ciało stanowi karę dla duszy, która zgrzeszyła
Przyroda jest celowa
Świat nie postępuje lecz cofa się, bowiem doskonałość nie jest wynikiem rozwoju ale była
początkiem świata.
Demiurg jako siła twórcza
Świat nie stworzony ale zbudowany z istniejącej wcześniej materii
Dwa rodzaje poznania: rozumowe (dotyczy idei) oraz zmysłowe (dotyczy rzeczy)
Myśl niezależna od postrzegania, nie tworzy pojęć ale je przypomina
Obok wiedzy opartej na postrzeżeniach istnieje też wiedza wrodzona (aprioryzm, utajony
empiryzm)
Teoria czterech cnót:
Mądrość (cnota duszy rozumnej)
Męstwo (cnota duszy impulsywnej)
Panowanie nad sobą (cnota duszy pożądliwej)
Sprawiedliwość (łącząca wszystkie części duszy i utrzymująca w nich ład)
 Wiedza bez radości jest tak samo niedoskonała jak radość bez wiedzy
Intelektualizm etyczny  pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego
wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić z
le  jeśli zatem z
le
postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna. Pogląd ten wywodzi się od
Sokratesa, u Platona oznacza, że dobro jest w tym systemie pamięcią o świecie idei, w którym
panują "idealne" stosunki, a zło jest brakiem tej pamięci. Zło wynika więc z niewiedzy;
Najwyższą wartością jest dobro
Trój jednia platońska: piękno=dobro=prawda
Utopia platońska  państwo idealne musi być hierarchiczne, jednostki muszą być
podporządkowane władzom.
Krytyka demokracji
Podział na trzy stany:
Filozofów (mają oni rządzić państwem, ich cnotą ma być mądrość)
Strażników (męstwo)
Rzemieślników (panowanie nad sobą)
Interesy społeczności ponad interesami jednostki
4
Artystoteles
Nauczyciel Aleksandra III Macedońskiego
Arystoteles dokonał trichotomicznego podziału nauk:
teoretyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla niej samej (metafizyka, fizyka i
matematyka)
praktyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla osiągnięcia doskonałości moralnej
(etyka, polityka)
pojetyczne (wytwórcze) - których celem jest formułowanie wiedzy, za pomocą której można
wytwarzać określone przedmioty.
Logika jako nauka o posługiwaniu się pojęciami (ich podstawą jest definicja) oraz sądami (ich
podstawą jest dowód)
Teoria hierarchii pojęć  pojęcie są ogólne w mniejszym lub większym zakresie. Szczytem hierarchii są
najogólniejsze pojęcia.
Definicja dokonuje się przez umieszczenie pojęcie w tej hierarchii.
Sylogizm  struktura wiedzy osiągniętej, forma dowodu
Indukcja - struktura wiedzy rozwijającej się,  od szczegółu do ogółu
Zmysły pełnią w poznaniu funkcję równie ważną jak rozum.
Żadne wieszcze natchnienie (tak jak w przypadku Platona) nie zastąpi doświadczenia.
Substancja (byt samoistny) to rzecz oraz to co do niej należy, jej określenia (przypadłości), istota rzeczy
rzeczy składają się z materii i formy (hylemorfizm)
Rzeczy warunkuje forma  gdyby ona zniknęła, materia by pozostała, ale rzecz już nie.
Forma rzeczy jako z
ródło pojęć. (umiarkowany realizm pojęciowy)
teoria czterech przyczyn, jakie muszą być spełnione do zaistnienia danej rzeczy:
przyczyna materialna (causa materialis)  rzecz powstaje z materii
przyczyna formalna (causa formalis)  powstaje przez ukształtowanie materii przez formy
przyczyna sprawcza (causa efficiens)  powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik
działający uprzednio
przyczyna celowa (causa finalis)  powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi.
Energetyczna koncepcja bytu - Twierdząc, że forma jest przyczyną i celem rzeczy, Arystoteles uznał ją
za energię. W tej sytuacji materię wypełniającą formę określił mianem potencji.
Przyroda jest
Substancjonalna
Jakościowa
Dynamiczna
Celowa
Świat jest jedyny, wieczny, przestrzennie ograniczony
Absolut (Bóg) nie wykonał świata (bo świat jest odwieczny) ale wprawiło w ruch
Dusza i ciało są nierozłączną całością
Podział duszy:
Roślinna (posiada tylko funkcje podstawowe, takie jak odżywanie się, rośnięcie)
Zwierzęca (zdolna do postrzegania)
Myśląca ( właściwa tylko człowiekowi)
Eudajmonia  podobnie jak u epikurejczyków ma miejsce wtedy gdy zaspokoimy wszystkie swoje
potrzeby, zarówno cielesne jak i duchowe.
Każda czynność ma swoją cnotę
Doktryna środka: cnota to usposobienie zachowujące środek, należy unikać skrajnych rozwiązań
5
Św. Augustyn
- celem człowieka jest szczęście
- do szczęścia potrzebne jest całkowite poznanie Boga
Poznanie jest możliwe, ponieważ zmysły nie zawsze podlegają złudzeniom, a myśl nie we
wszystkim jest zależna od zmysłów.
Teocentryczna teoria bytu: Podstawową i jedyną istniejącą z własnej mocy ideą jest Bóg. Wszystkie
pozostałe idee są emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów.
Bóg nie tylko stworzył świat ale ciągle go napędza
Supernaturalizm  bez Boga nie da się działać, poznawać ani istnieć; nic się nie dzieje bez udziału sił
nadprzyrodzonych.
Fenomenalizm  pogląd filozoficzny głoszący iż bezpośrednio dostępne są ludziom tylko układy
doznań zmysłowych i emocjonalnych (nazywane fenomenami) i nie istnieje możliwość
bezpośredniego poznania bytów "samych w sobie". Twierdzenia niezawodne dotyczą przeżyć
wewnętrznych. (podstawa introspekcjonizmu)
Iluminizm - doktryna religijna uznająca Boga za najważniejsze z
ródło wszelkiego poznania (nie tylko
religijnego ale też np. moralnego). Św. Augustyn dowodził istnienia Boga porównując Go do słońca.
Bóg istnieje, daje się poznać, umożliwia poznanie innych rzeczy. Słońce jest, świeci, oświeca.
Poznanie:
mistyczne (przy udziale Boga)
intuicyjne ((umysł dochodzi do prawdy wprost, bez rozumowanie, bez pośrednictwa zmysłów)
przewaga Boga nas światem
przewaga duszy nad ciałem
przewaga woli nad rozumem (woluntaryzm)
infinityzm  najistotniejszym przymiotem Boga jest nieskończoność; przyroda i świat są
nieskończone.
Personalizm - koncepcja filozoficzna, której początki można odnalez
ć w starożytności, m.in. u
sofistów, rozwinięta przez św. Augustyna w średniowieczu. W centrum uwagi jego zwolenników
znajduje się osoba (persona): byt natury duchowej, obdarzony świadomością i wolą, twórczy i
odpowiedzialny moralnie.
Egzemplaryzm - został stworzony według idealnych wzorców rzeczy w umyśle Boga.
Teodycea - Zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra, zło pochodzi od człowieka, dobro
pochodzi od Boga i jest rzeczą łaski.
Na łaskę nie można zasłużyć, bo przestałaby ona być łaską.
Historiozofia - W dziedzinie historiozofii podkreśla św. Augustyn, iż dzieje świata to historia
ścierania się dwóch państw: pierwsze to państwo boże, drugie zaś to państwo ziemskie. Koniec
świata nastąpi z chwilą zejścia Jezusa na Ziemię, co będzie jednoznaczne z zatrzymaniem biegu
ziemskich wydarzeń.
6
Św. Tomasz z Akwinu
oddzielił wiedzę od wiary
oddzielił filozofię od teologii
istota (esencja, możność, istnieje z konieczności) i istnienie (egzystencja, akt, istnieje nie z
konieczności)
Istota substancji cielesnych jest złożona z formy i materii.
To, co jest czysto duchowe, posiada tylko formę
rozum (z
ródło wiedzy) i objawienia (z
ródło wiary) pochodzą od Boga  są ze sobą zgodne, ale rozum
w swych działaniach powinien być autonomiczny.
Dowód istnienia Boga musi być aposterioryczny, musi wyprowadzać istnienie Boga nie z nieznanej
nam Jego istoty, lecz ze znanych nam Jego dzieł
Za istnieniem Boga przemawia pięć argumentów, nazywanych drogami (łac. via  droga)
jeśli istnieje ruch, to istnieje pierwszy poruszyciel  Bóg (dowód z ruchu)
jeśli każda rzecz ma swą przyczynę, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza  Bóg (dowód z
niesamoistności świata)
jeśli byty nie istnieją w sposób konieczny (pojawiają się na świecie i przemijają), musi
istnieć byt konieczny  Bóg (dowód z przypadkowości rzeczy)
jeśli rzeczy wykazują różną doskonałość, to istnieje byt najdoskonalszy  Bóg (dowód z
faktu, że istnieją istoty o różnej doskonałości)
jeśli celowe działanie jest oznaką rozumności, to ład i porządek w działaniu bytów
nieożywionych, lub pozbawionych poznania, świadczą o istnieniu Boga, kierującego
światem nieożywionym. (dowód z celowości)
Transcendentalia (łac. transcendere   przekraczać , przekraczające kategorie) to właściwości
przysługujące każdemu bytowi (nie są to akcydensy); "coś, co mogę orzec o każdym bycie"
1. Byt wzięty sam w sobie
1. Ens (byt)  wszystko, co jest  istnieje (wywodzi się z aktu istnienia)
2. Res (rzecz)  wszystko jest rzeczą, ponieważ ma jakąś treść
3. Unum (jedność)  byt o tyle jest bytem, o ile jest jednością
2. Byt w relacji do innych
1. Aliquid (odrębność)  byt o tyle jest bytem, o ile jest odrębny (w myśl zasady
niesprzeczności ~(p'"~p) i prawa wyłączonego środka ~p("p; byt jest pierwotny, natomiast
zasady są wtórne)
3. Ze względu na odniesienie do władz umysłowych
1. Bonum (dobro)  ze względu na przyporządkowanie bytu do woli, o każdym bycie
możemy powiedzieć  dobro ; każdy byt może być dobry, bo jeśli coś istnieje, oznacza to,
że Bóg tego chce
2. Verum (prawda)  ze względu na przyporządkowanie bytu do intelektu (adequatio rei et
intelectum), każdy byt jest dorzeczny, sensowny  nadaje się do poznania intelektualnego
3. Pulchrum (piękno)  ze względu na przyporządkowanie bytu do duszy w całości, piękne
jest to, co ujrzane podoba się (pulchra sunt qua visa placent)
Transcendentalia nie każdemu bytowi przysługują w ten sam sposób, ponieważ im bardziej coś istnieje,
tym bardziej przysługują mu poszczególne transcendentalia
7
Kartezjusz ( 1596  1650)
 Zmysły nie są z
ródłem poznania
Skrajny racjonalizm
Racjonalizm - filozofia zakładająca możliwość poznania prawdy z użyciem samego rozumu - w
wersji mocnej negujący rolę innych sposobów poznania: danych zmysłowych, doświadczenia,
intuicji etc.; w wersji słabszej uznających drugorzędną ich rolę. Racjonalistyczna filozofia
budowała systemy oparte na aksjomatach, z których poprzez dedukcję próbowała wywieść
kompletny obraz świata. Filozofia racjonalistyczna została zapoczątkowana w filozofii greckiej
(eleaci), a w nowożytnej postaci wywodzi się od Kartezjusza.
Sceptyzm metodyczny  zwątpienie jako punkt wyjścia, głoszone w calu uzyskania pewności.
Trzy Argumenty Sceptyczne:
zmysły są zawodne
nie ma dostatecznie wyraz
nej granicy między jawą, a snem
jesteśmy być może we władzy Ducha Kusiciela, który umyślnie wprowadza nas w błąd.
Brak odpowiedniej metody jako przyczyna niezadowalającego stanu nauki
Korzeniem filozofii miała być metafizyka, potem fizyka, a następnie pozostałe dyscypliny
naukowe.
Dla Kartezjusza najwięcej zalet naukowych miała matematyka.
nauce potrzebna jest metoda analityczna, która wykrywa proste składniki w myślach.
Fundamentu wiedzy należy szukać w człowieku (a nie w świecie zewnętrznym), podmiocie (nie
przedmiocie), świadomym duchu (nie materii)
 Wątpię więc myślę, myślę więc jestem ( Cogito ergo sum )
Wywyższenie myśli nad materię
Dusza jako jaz
ń myśląca, niezależna od rozciągłego ciała (radykalny dualizm)
Dusza i ciało wpływają na siebie
Dusza komunikuje się z ciałem dzięki szyszynce.
Dowód na istnienie Boga:
jaz
ń jest niedoskonała, bo wątpi, musi mieć zatem doskonałą przyczynę (Boga);
niedoskonała jaz
ń nie mogła wymyślić idei doskonałego Boga, zaszczepiła ją tam istota
doskonała (Bóg)
infinityzm
Bóg jest wolą
Subiektywizm  nie ma twierdzeń, które same z siebie są prawdziwe, ani rzeczy, które same z
siebie są dobre; mogą się takimi stać tylko na skutek wyroku boskiego
Myślenie  przymiot duszy, wszystkie inne czynności związane są z ciałem
Przyroda jako mechanizm (mechanistyczna koncepcja przyrody)
Mechanizm ten jest dynamiczny, pierwszy ruch został wykonany spoza tego mechanizmu
Natywizm - stanowisko epistemologiczne w sporze o z
ródła poznania głoszące, że niektóre
pojęcia i przekonania, które znamy, są w naszym umyśle od urodzenia.
Podział idei na nabyte, skonstruowane przez nas i wrodzone.
Woluntaryzm - wola ludzka jest nieograniczona, a rozum ograniczony, jeśli wola utrzymuje się w
granicach, w których rozum daje podstawę do sądów, wtedy nie może mijać się z prawdą, ale jeśli
wybiega poza tę granicę i wydaje sąd tam, gdzie rozum nie sięga, wtedy wpada w błąd; sąd jest
aktem tyleż intelektualnym, co decyzyjnym, tzn. polega na wolnym uznaniu prawdziwości lub
fałszywości danego przedstawienia.
Afekty - to wedle Kartezjusza czynniki pobudzające nas do różnych działań. (podziw, miłość,
nienawiść, pożądanie, radość, smutek) Należy panować nad afektami i utrzymywać je w granicach
użyteczności.
8
Wilhelm Leibnitz (XVII w.)
W każdym poglądzie jest cząstka prawdy
Pluralizm metafizyczny: istnieje nieskończenie wiele substancji (monad)
Prawo ciągłości: wszystkie monady są jednego rodzaju, zjawiska stanowią szeregi ciągłe, (każde
zjawisko jest indywidualne, lecz między zjawiskami zawsze znajdują się zjawiska pośrednie, nie ma
skoków w przyrodzie , są przejścia)
Materia to sposób wzajemnego ukazywania się sobie przez monady
Zjawisko to zewnętrzna i względna postać rzeczy
Monadologia:
Monady nie mają okien  są zamknięte. Nic z nich, ani nic do nich przedostać się nie może. Są wolne,
bo rozwijają się samorzutnie (mocą wewnętrznej energii) i nie mogą wpływać jedna na drugą. Każda
monada postrzega, choć nie-jasno, cały wszechświat ze swojego punktu widzenia (póz
niejsi podejmowali
wielokrotnie próbę pokazania, że da się wyjść poza sytuacyjność poznania i wykształtować absolutny, nie
zniekształcony punkt widzenia).
Postrzeganie przez monady nie oznacza, że docierają do nich jakieś informacje z zewnątrz; po prostu
rozwój wszystkich monad dokonuje się zgodnie z harmonią, ustanowioną pierwotnie przez Boga. Zatem
postrzeganiu danej monady odpowiada stan innych monad świata; z tego samego powodu tworzą one
harmonijny zespół, mimo tego, że same na siebie nie oddziaływają.
Świat nie jest doskonały pod każdym względem, ale jest najlepszym z możliwych. Możliwie największy
porządek łączy się w nim z możliwie najmniejszym oddziaływaniem. Świat nie mógłby być absolutnie
doskonały pod każdym względem i np. nie zawierać zła, gdyż maksymalizowanie pewnych wartości
koliduje z innymi  np. z wolnością człowieka.
Prawo ciągłości i mnogości;
Ciała są zjawiskami substancji;
Substancje działają celowo, gdyż pożądają;
Substancje są hierarchiczne (doskonałość); tworzą harmonijny zespół;
Racjonalny optymizm: świat, który stworzył Bóg jest najlepszy z możliwych.
9
Immanuel Kant (XVII/ XVII w.)
Idealizm transcendentalny (krytyczny) - Kant poddał dotychczasowe osiągnięcia filozofii przeglądowi
oraz krytycznej ocenie.
Uznał, że i empirycy i racjonaliści są w błedzie
Matematyczne przyrodoznawstwo: twierdzenia dają się wykorzystywać w praktyce, wiedza ta
konstruowana jest dedukcyjnie, empiria tylko potwierdza tę wiedzę.
Podział sądów na:
A priori (poznanie przed doświadczeniem, nie opierające się na nim)
A posteriori (poznanie bazujące na doświadczeniu, rozumowanie drogą indukcji
Kant wyróżnia jeszcze:
Sąd analityczny (nie poszerza wiedzy, daje pewność; w podmiocie jest to samo co w
orzeczeniu, np. 2=2)
Sąd syntetyczny ( jest mi ciepło, bo świeci słońce  poszerza wiedzę, nie daje pewności)
Teoria dwóch pni poznania: synteza racjonalizmu z empiryzmem, aby poznać rzecz trzeba wejść z nią w
kontakt (zmysły), a potem ją zrozumieć (rozum)
Transcendentna logika: dział logiki traktujący o myśleniu empirycznym
Transcendentna etyka: nauka o empirycznych czynnikach poznania zmysłowego
Transcendentna dialektyka
Rozum wytwarza pojęcia ogólne, zmysły dostarczają wyobrażeń jednostkowych
Istnieją pewne cechy wspólne wszystkich przedstawień materii w umyśle każdego człowieka, a
Mianowice: wszystkie istnieją w czasie i przestrzeni.
Jedynie przestrzeń i czas mogą być wyobrażeniami a priori
Materia wyobrażeń jest empiryczna (wrażenia) a ich forma (przestrzenna i czasowa)  a priori
Subiektywizm i fenomenalizm
Zmysłowość jako władza poznawcza
Agnostycyzm poznawczy  pogląd negujący całkowicie lub częściowo możliwość poznania bytu.
Krytyka metafizyki
Racjonalnej psychologii  dusza nie jest nieśmiertelna
Racjonalnej kosmologii  bezpodstawne są rozważania nad istnieniem bądz
nieistnieniem
początku świata.
Racjonalna teologia  nie można dowieść ani że Bóg istnieje, ani że nie istnieje
Nomen  rzecz sama w sobie, istota  są to rzeczy niepoznawalne, nimi zajmuje się metafizyka.
 postępuj wg zasady, co do której mógłbyś chcieć aby stała się prawem powszechnym (imperatyw
hipotetyczny)
Prawo moralne jako nakaz rozumu
Rozsądek jako zdolność łączenia a priori. Służą mu do tego specyficzne narzędzia  czyste pojęcia
rozsądku, czyli kategorie. Kant wyszczególnił stosunkowo skomplikowaną ich typologię. Dzielą się one u
niego na cztery główne grupy:
ilości,
jakości,
stosunku
modalności
Poprzednicy Kanta uważali, że doświadczenie umożliwia pojęcia  on to odwrócił, stwierdzając, iż to
pojęcia umożliwiają doświadczenie. Ten rewolucyjny zabieg nazwał przewrotem kopernikańskim w
filozofii.
10