10. Zasady zarządzania bhp oraz ryzykiem zawodowym i procesowym
Cel zarządzania bhp i ryzykiem zawodowym
Zapewnienie odpowiedniego (akceptowanego) stanu bhp w przedsiębiorstwie
(w szczególności osiągnięcie akceptowanego poziomu ryzyka zawodowego na wszystkich stanowiskach pracy)
w sposób skuteczny i przy mo\
liwie najmniejszych nakładach.
Kluczowe definicje
Zarządzanie bezpieczeństwem zawodowym
Działalność o charakterze organizacyjnym, która dotyczy zaplanowania i realizacji zamierzeń przedsiębiorstwa
w zakresie zapobiegania wypadkom przy pracy i nara\
enia na choroby zawodowe oraz przeciwdziałania ich
potencjalnym, niepo\
ądanym skutkom.
System zarządzania bezpieczeństwem zawodowym
Zbiór zasobów oraz działań (procesów organizacyjnych) zakładu, które są metodycznie wykorzystywane
do zapobiegania i przeciwdziałania stratom związanym z potencjalnymi wypadkami przy pracy i chorobami
zawodowymi.
1
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Atrybuty nowoczesnego zarządzania bezpieczeństwem
" Respektowanie zasady sekwencyjności i cykliczności w działaniu
Planuj Wykonaj Sprawdz

Wyciągnij wnioski
" Priorytet dla zasad prewencyjnego podejścia w dą\
eniu do minimalizacji strat
(zapobieganie przed usuwaniem niepo\
ądanych skutków);
" Postulat ciągłej poprawy (odniesienie do wskaz
ników jakościowych i ilościowych);
" Czytelne przywództwo;
" Zaanga\
owanie wszystkich pracowników;
" Orientacja na ró\
ne zainteresowane strony;
" Decydowanie na podstawie faktów;
" Podejście procesowe do działań organizacyjnych.
2
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Podstawy formalne systemowego zarządzania
o Określona struktura organizacyjna i ustalone zasady odpowiedzialności w zakresie:
- planowania celów i działań,
- wykonywania zadań,
- nadzorowania,
- przeprowadzania analiz i ocen;
o Zaprojektowane cele, zadania (programy / plany) oraz wszelkie działania (procedury / instrukcje);
o Realizowane zaplanowane systemowe postępowanie (w wyniku czego powstają zapisy);
o Zapewnione zasoby (kompetencje, czas, środki materialne, pieniądze) dla realizacji podejmowanych
celów i zadań.
Norma PN-N-18001:2004 Systemy Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy wydana przez Polski Komitet
Normalizacyjny mo\
e być traktowana jako wytyczna dla przedsiębiorców do wdro\
enia i utrzymania systemu
zarządzania bhp.
Zbiór wymagań systemu zarządzania bhp wg normy PN-N-18001  patrz załącznik
3
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Elementy systemu zarządzania bezpieczeństwem
i higieną pracy według PN-N-18001
Zaanga\
owanie kierownictwa
Planowanie
oraz polityka bhp
" Wymagania ogólne
" Zaanga\
owanie najwy\
szego
" Wymagania prawne i inne
kierownictwa
" Cele i szczegółowe
" Polityka bhp
" Planowanie działań
" Współudział pracowników
Ciągłe doskonalenie
Wdro\
enie i funkcjonowanie
" Struktura, odpowiedzialność
i uprawnienia
Przegląd zarządzania
" Zapewnienie zasobów
" Szkolenie, świadomość, kompetencje
i motywacja
Sprawdzanie oraz działania korygujące
" Komunikowanie się
i zapobiegawcze
" Dokumentacja systemu zarządzania bhp
" Monitorowanie
" Zarządzanie ryzykiem zawodowym
" Badanie wypadków przy pracy, chorób
" Organizowanie prac i działań związanych
zawodowych i zdarzeń potencjalnie
ze znaczącymi zagro\
eniami
wypadkowych
" Zapobieganie, gotowość i reagowanie na
" Auditowanie
wypadki przy pracy i powa\
ne awarie
" Niezgodności oraz działania korygujące
" Zakupy
i zapobiegawcze
" Podwykonastwo
4
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Analiza wymagań systemu zarządzania bhp wg normy PN-N-18001 w kontekście certyfikacji systemu
- Jak analizować i interpretować normę w przeło\
eniu na szczegółowe obowiązki organizacyjne, które musi
podjąć przedsiębiorstwo zmierzające do certyfikacji systemu zarządzania bhp?
- Które z działań systemowych na rzecz zapewnienia bhp wymagają porządku proceduralnego?
- Jakich sformalizowanych zapisów z prowadzonej działalności wymaga systemowe zarządzanie bhp według
analizowanej normy?
Specyficzne obowiązki przedsiębiorstwa wynikające ze stosowania normy PN-N-18001
" Zaanga\
owania najwy\
szego kierownictwa na rzecz bhp
" Ustanowienia i opublikowanie polityki w zakresie bhp
" Zaanga\
owanie wszystkich pracowników firmy na rzecz poprawy bhp
" Ciągłe działania na rzecz poprawy systemu zarządzania i stanu bhp
" Ocena skuteczności i zgodności działań z ustalonymi procedurami
" Ocena zgodności ustanowionych celów z polityką bhp
5
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Charakterystyczne dokumenty systemu zarządzania
Polityka zakładu / Cele i zadania / Programy doskonalenia / Procedury i instrukcje / Zapisy /
Księga systemu zarządzania
Model procedury / instrukcji
1. Cel
2. Zakres obowiązywania
3. Odpowiedzialność / uprawnienia
4. Definicje
5. Postępowanie / schemat blokowy
6. Zapisy
7. Archiwizacja
8. Dokumenty związane
9. Załączniki
10. Rozdzielnik
6
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Kryteria u\
yteczności systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy
" Zdolność do nieustannego monitorowania ró\
nych spraw dotyczących bezpieczeństwa
- w szczególności poziomu ryzyka i jego akceptowalności
" Zdolność do szybkiego i adekwatnego reagowania na zmieniające się warunki
" Zdolność do analizowania konsekwencji (negatywnych i pozytywnych) wynikających z podejmowania
lub zaniechania działań poprawiających stan bezpieczeństwa
" Umiejętność wytyczania celów w zakresie bezpieczeństwa i skuteczność ich osiągania
" Opłacalność (efektywność) przedsięwzięć podejmowanych na rzecz bezpieczeństwa
Skuteczność  stopień w jakim planowane działania są realizowane i planowane wyniki osiągnięte
Efektywność  relacja między osiągniętymi wynikami a wykorzystanymi zasobami
7
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Zbiór ustawowo wymaganych systemowych działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem procesowym
1. Określenie, na wszystkich poziomach organizacji, obowiązków pracowników odpowiedzialnych
za działania na wypadek awarii przemysłowej.
2. Szkolenia pracowników, których obowiązki są związane z funkcjonowaniem instalacji,
w której znajduje się substancja niebezpieczna.
3. Funkcjonowanie mechanizmów umo\
liwiających systematyczną analizę zagro\
eń awarią przemysłową
oraz prawdopodobieństwa jej wystąpienia.
4. Instrukcje bezpiecznego funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna,
przewidziane dla normalnej eksploatacji instalacji, a tak\
e konserwacji i czasowych przerw w ruchu.
5. Instrukcje sposobu postępowania w razie konieczności dokonania zmian w procesie przemysłowym.
6. Analiza przewidywanych sytuacji awaryjnych, słu\
ącą nale\
ytemu opracowaniu planów
operacyjno-ratowniczych.
7. Prowadzenie monitoringu funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna,
umo\
liwiającego podejmowanie działań korekcyjnych w przypadku wystąpienia zjawisk stanowiących
odstępstwo od normalnej eksploatacji instalacji.
8. Systematyczna ocena programu zapobiegania awariom oraz systemu bezpieczeństwa, prowadzoną
z punktu widzenia ich aktualności i skuteczności.
9. Analiza planów operacyjno-ratowniczych.
8
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Zarządzanie ryzykiem zawodowym jako element zarządzania bezpieczeństwem zawodowym (p. 4.4.6 )
Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać udokumentowane procedury identyfikacji zagro\
eń oraz oceny związanego z nimi ryzyka
zawodowego. Procedury te powinny dotyczyć zagro\
eń występujących na stanowiskach pracy w organizacji oraz innych zagro\
eń
związanych z jej działaniami. (Wytyczne dotyczące identyfikacji zagro\
eń i oceny ryzyka zawodowego podano w normie PN-N-18002.)
Identyfikacja zagro\
eń i ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzona okresowo z uwzględnieniem współudziału
pracowników lub ich przedstawicieli. Na podstawie wyników tej oceny organizacja powinna planować i wdra\
ać odpowiednie rozwiązania
techniczne i organizacyjne w celu zapobiegania i ograniczania ryzyka zawodowego. Rozwiązania te powinny:
a) być dostosowane do zagro\
eń i ryzyka zawodowego występującego w organizacji;
b) być okresowo przeglądane i w razie potrzeby modyfikowane;
c) spełniać wymagania krajowych przepisów prawnych oraz być zgodne z dobrą praktyką;
d) uwzględniać aktualny stan wiedzy, z uwzględnieniem informacji tub raportów inspekcji pracy, słu\
b bezpieczeństwa i higieny
pracy i innych właściwych słu\
b.
Identyfikacja zagro\
eń oraz ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy powinny być wykonywane tak\
e przed ka\
dą modyfikacją
i po ka\
dej modyfikacji lub po wprowadzeniu nowych metod pracy, materiałów, procesów lub maszyn.
Organizacja powinna oceniać wpływ zmian wewnętrznych na bezpieczeństwo i higienę pracy (takich jak zmiany struktury organizacyjnej,
zmiany w stanie osobowym załogi lub wprowadzanie nowych technologii, procesów i procedur) oraz zmian zewnętrznych
(np. wynikających z nowelizacji lub uzupełnień (i krajowych przepisów prawnych oraz z rozwoju wiedzy i techniki w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy). Wprowadzenie tych zmian powinno być związane z podjęciem odpowiednich działań zapobiegawczych.
Wszyscy pracownicy organizacji, których dotyczą wymienione wy\
ej zmiany, powinni być poinformowani i przeszkoleni w zakresie
nowych działań wynikających z tych zmian.
9
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Pojęcie ryzyka zawodowego
Ryzyko zawodowe (wg PN-N-18001:2004 - p. 3.18) to prawdopodobieństwo wystąpienia niepo\
ądanych zdarzeń
związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych
skutków zdrowotnych w wyniku zagro\
eń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania
pracy.
Według International Labour Organization Guidelines on Occupational Safety and Health Management Systems
(ILO-OSH 2001) ryzyko zawodowe nale\
y definiować jako kombinację częstości wystąpienia zdarzenia zagra\
ającego
oraz cię\
kości urazu lub pogorszenia stanu zdrowia pracowników powodowanego tym zdarzeniem.
Ryzyko odniesione do potencjalnego zdarzenia wypadkowego / awaryjnego jest szacowane jako iloczyn wielkości
szkody towarzyszącej zdarzeniu awaryjnemu oraz częstości zdarzenia awaryjnego.
R = S x C
[ wielkość strat / rok ] = [ wielkość strat / zdarzenie ] x [ ilość zdarzeń / rok ]
10
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Poziomy ryzyka i zasada zarządzania ryzykiem
Czy i w jakim stopniu identyfikacja zagro\
eń oraz ocena ryzyka zawodowego przyczyniają się do bezpiecznego
środowiska pracy?
Czy akceptowany poziom ryzyka zawodowego na wszystkich stanowiskach pracy upowa\
nia do twierdzenia,
\
e mamy do czynienia z bezpiecznym środowiskiem pracy?
11
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Modele działań dotyczących zarządzania ryzykiem
Na podstawie PN-IEC 60300-3-9:1999
Analiza ryzyka
Przygotowywanie informacji
do przeprowadzenia
ocen ryzyka
Określanie zakresu oceny ryzyka
Identyfikowanie zagro\
eń
Oszacowywanie ryzyka
OCENA
RYZYKA
Kwalifikacja ryzyka
Ustalanie dopuszczalności
ryzyka
Analizowanie opcji
zmian ryzyka
ZARZ
DZANIE
RYZYKIEM
Sterowanie ryzykiem
Podejmowanie decyzji na rzecz zmian
lub utrzymania ryzyka
Wskazywanie rozwiązań na rzecz zmian
lub utrzymania ryzyka
Monitorowanie wprowadzonych rozwiązań
na rzecz zmian ryzyka
12
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Metody oceny ryzyka
13
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Metoda Risk Score
Risk Score jest wygodną w u\
yciu metodą oceny ryzyka zawodowego, którą nale\
y zaliczyć do metod półilościowych pomimo
pozorów operowania liczbowego. (Chodzi o wymna\
ane współczynniki w I kolumnach tabel:  Skutki ,  Ekspozycja ,
 Prawdopodobieństwo i odnoszenie wyniku do II kolumny tabeli:  Kategorie ryzyka .)
Skutki
Wielkość strat
Współczynnik Kategoria strat W odniesieniu do ludzi Finansowo
100 powa\
na katastrofa wiele ofiar śmiertelnych > 25 mln PLN
40 katastrofa kilka ofiar śmiertelnych 5 - 25 mln PLN
15 bardzo du\
a jedna ofiara śmiertelna 500 tys. - 5 mln PLN
7 du\
a cię\
kie uszkodzenie ciała 25 - 500 tys. PLN
3 średnia niezdolność do pracy - absencja 5 - 25 tys. PLN
1 mała udzielenie pierwszej pomocy < 5 tys. PLN
Ekspozycja
Współczynnik Rodzaj oddziaływania
10 stałe
6 częste
3 sporadyczne (1 / tydzień)
2 okazjonalne (1 / miesiąc)
1 minimalne (kilka razy w roku)
0,5 znikome (1 / rok)
14
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.
Metoda Risk Score cd.
Prawdopodobieństwo
Współczynnik Nazwa / wielkość
10 b. prawdopodobne (50 %)
6 całkiem mo\
liwe (10 %)
3 mało prawdopodobne ale mo\
liwe (1 %)
1 tylko sporadycznie mo\
liwe (0,1 %)
0,5 niezmiernie rzadko mo\
liwe (0,05 %)
0,2 tylko teoretycznie mo\
liwe (0,02 %)
Kategorie ryzyka
Nr kategorii Kategoria strat Ryzyko Potrzeba działań
1 R<20 b. małe nie ma potrzeby działań
2 20 < R < 70 małe nale\
y rozwa\
yć poprawę
3 70 < R < 200 średnie potrzebna poprawa
4 200 < R < 400 wysokie potrzebna natychmiastowa poprawa
5 R e" 400 b. wysokie rozwa\
yć wstrzymanie prac
15
(10) Andrzej Cieślak 13.01.2014 r.