628033575

54 ZBIGNIEW BAJKA

6. Czynniki warunkujące aktywność czytelniczą robotników

Aktywność czytelnicza robotników uwarunkowana jest głównie działaniem kilku podstawowych czynników, a przede wszystkim: wykształceniem, wiekiem, środowiskiem, płcią.

A.    Wykształcenie. Rozpiętość wykształcenia wśród robotników jest mniejsza niż wśród ogółu mieszkańców Polski; najwyższym poziomem jest wykształcenie średnie. Jednakże mimo mniejszego zróżnicowania w tym zakresie każdy wyższy stopień wprowadza istotne zwiększenie zainteresowania prasą. Najwięcej nieczytających odnajdujemy wśród robotników z wykształceniem niepełnym podstawowym (27%) i podstawowym (10%), wśród posiadających średnie wykształcenie nie czyta prasy tylko 2% badanych. Wraz ze wzrostem wykształcenia zwiększa się także wyraźnie liczba czytanych tytułów, wśród których pojawia się coraz więcej pism o treści poważnej. Wykształcenie jest czynnikiem działającym na aktywność czytelniczą robotników samoistnie, niezależnie od innych uwarunkowań.

B.    Wiek. Im wyższy wiek, tym niższa jest aktywność robotników w odbiorze prasy. Apogeum czytelnictwa przypada na 18—30 lat, przy czym obniżenie aktywności czytelniczej następuje nieco wcześniej u kobiet niż mężczyzn. Czynnik „wiek” ulega istotnemu wzmocnieniu, współdziałając z innymi uwarunkowaniami, jak np. wykształcenie czy przynależność do określonej zbiorowości lokalnej. Większość nieczytelników to ludzie najstarsi (powyżej 50 roku życia), wielu z nich mieszka na wsi, a ich edukacja zakończona została w okresie międzywojennym, nierzadko na etapie kilku klas szkoły podstawowej.

C.    Środowisko. Najbardziej istotne zróżnicowania między robotnikami mieszkającymi w mieście i na W9i występują w odniesieniu do systematyczności korzystania i liczby czytanych tytułów. Jednakże czynnik osłabiający aktywność czytelniczą, np. „zamieszkiwanie na wsi” jest jak gdyby wypadkową kilku uwarunkowań: wykształcenia (niższe niż w mieście), płci (blisko 70% robotników na wsi to mężczyźni, mniej aktywni w odbiorze prasy), o średnio niższych zarobkach i mniejszych możliwościach łatwego uzyskiwania prasy.

Niezbyt aktywni czytelniezo i niezbyt systematyczni (nawet ci, którzy deklarują, że czytają), są chłopi-robotnicy. Często jedynymi czytanymi przez nich pismami są przywożone z miasta popołudniów-ki lub (mniej systematycznie wykorzystywane) dzienniki PZPR. Zapewne spory wpływ na obniżenie aktywności ma tu charakter wykonywanej pracy, związane z nim zmęczenie, codzienne występowanie w dwóch różnych rolach, dwóch różnych środowiskach²². Ta ²² Por. Franciszek Wiktor Mleczko: Chłopi-robotnicy w swojej wsi. Socjologiczne problemy przemysłu i klasy robotniczej, t. 1, PWN Warszawa 1966, s. 153—162.