628033565

42 ZBIGNIEW BAJKA

ne w środowisku robotniczym. Kończą się także czasy „przyuczonych” robotników, szkolnictwo staje się podstawową instytucją kształcącą klasę robotniczą. Wszystkie te zmiany, jakie obserwujemy w sferze wykształcenia i składu zawodowego, musiały zmieniać i zmieniały rolę klasy robotniczej, nie tylko w życiu gospodarczym, ale także w sferze działalności pozaprodukcyjnej: życiu społecznym, politycznym i kulturalnym.

W dziedzinie kultury środowisk robotniczych dokonały się i nadal dokonują istotne zmiany. W związku z industrializacją kraju obserwujemy przechodzenie od układu kulturowego opartego na tradycji, na przewadze kultury ludowej — do układu opartego na zorganizowanej kulturze masowej, w której istotną rolę odgrywają masowe środki komunikowania. Na przekształcenia te istotny wpływ mają: upowszechnienie wykształcenia szkolnego, wpływ pracy i nowej techniki na życie codzienne, wreszcie zwiększająca się ruchliwość — pionowa i pozioma. Mamy także do czynienia z zanikiem tradycyjnych stereotypów zachowania, przy równoczesnym przyjmowaniu nowych wzorów (przykład: naśladowanie przez chłopów--robotników wzorów uznawanych w środowisku robotników wielkomiejskich). Dotyczy to m. in. wielu elementów uczestnictwa kulturalnego, w tym także odbioru masowych środków komunikowania.

Artykuł ten przedstawia zasięg czytelnictwa prasy wśród robotników, ich potrzeby czytelnicze oraz czynniki sprzyjające czytelnictwu prasy. Przedstawione wyniki badań porównujemy w artykule z niektórymi ustaleniami z lat wcześniejszych, głównie uzyskanymi przez OBP ¹⁰.

Analizowany materiał jest fragmentem wyników badań ogólnopolskich zrealizowanych w 1974 roku, wśród mieszkańców w wieku od 14 lat. Wśród blisko 10-tysięcznej zbiorowości badanych mieszkańców Polski grupa robotników stanowiła 1840 osób (około 20% ogółu); jej charakterystykę przedstawiamy poniżej.

Wywiady w terenie opierając się na standaryzowanym kwestionariuszu, przeprowadzili w marcu i kwietniu 1974 społeczni ankieterzy, zorganizowani w zespoły funkcjonujące przy wszystkich wydawnictwach prasowych. Wyniki badań, zrealizowanych na próbie udziałowej, obliczono na EMC w krakowskim „Petroinformie”.

3. Charakterystyka badanej zbiorowości

Struktura badanej przez nas zbiorowości tylko w pewnej mierze dała się porównać z oficjalnymi danymi GUS-u, bowiem brak w nich informacji traktujących grupę robotników jako całość, nie ma tam także charakterystyk robotników w istotnych kategoriach demogra-ficzno-społecznych; stąd określenie reprezentatywności badań możliwe jest tylko w kategoriach ogólnych.

Ponad 40% robotników mieszka na wsi, wśród nich najbardziej liczna grupa to chłopi-robotnicy, których liczba się zwiększa, zwłasz-

^lł Porównania te mają charakter szacunkowy, ze względu na różnice w zakresie, charakterze i metodach porównywanych badań.