6355536922

45

miejscach dylowanie, której naprawy jest na czworo stajanie aż do Rynku z niemałym kosztem.” Dokument ten daje tylko ogólny pogląd na stan głównych traktów. Trudniej jest odnaleźć w literaturze tego okresu opis stanu sieci dróg polnych. Drogi te zapewne ograniczały wielką własność ziemską służąc jednocześnie jako pastwiska.

Do 5 kwietnia 1782 roku, czyli ukazania się patentu cesarza Józefa II znoszącego „osobiste niewolnicze poddaństwo", właścicielem ziemi był „pan”. Chłopi jedynie gospodarowali na wydzielonej im części areału nie mając żadnych praw do ziemi. Właściciel mógł chłopa ziemi pozbawić - „wygnać z dnia na dzień”, nadać ziemie komuś innemu, włączyć do gruntów dworskich, dowolnie dzielić areał i łączyć gospodarstwa lub pozbawiać prawa dziedziczenia itd. (Styś 1934). Dopiero dekret z 1786 roku ustanowił grunty chłopskie (rustykalne). Grunty te były niepodzielne i pozostawały w rękach chłopskich. Chłopa nie można było usunąć. Grunty nie mogły być włączone do obszaru dworskiego, a wymieniane z dworem mogły być tylko w szczególnych okolicznościach. Wówczas chłopi nabyli też prawo dziedziczenia (wcześniej prawo dziedziczenia posiadali tylko chłopi na gruntach „wykupnych”, które stanowiły w Galicji znikomy udział). Od roku 1848, czyli od uwłaszczenia, chłop stał się właścicielem ziemi i jak podaje W. Styś (1934) rozpoczyna się parcelacja gospodarstw. Od I listopada 1868 roku była już powszechna i masowa. Wraz z uchyleniem dotychczasowych przepisów, przenoszenie własności gruntów wcześniejszymi aktami (inter vivos, mortis causa) zostało uchylone i odbywało się zgodnie z austriackim kodeksem cywilnym. Przy rosnącym gwałtownie zaludnieniu Galicji (zob. ryc. 9) spowodowało to nieograniczone i lawinowe dzielenie gruntów między potomków. Do tego czasu większość areału rolnego zgrupowana była jeszcze w łanach⁴, choć stan ten zależał od wielu czynników warunkujących rozwój wsi w przeszłości. Według W. Stysia (1934) zalicza się do nich głównie:

-    prawa na jakich wieś została założona (niemieckie, polskie, ruskie, wołoskie),

-    pochodzenie etniczne mieszkańców i ich wyznanie,

-    właściciela wsi (wyróżniano wsie: królewskie, magnackie, szlacheckie, klasztorne lub erekcjonalne czyli uposażenia probostwa),

-    rozwój przemysłu i rzemiosła oraz stopień autonomii,

-    położenie geograficzne, kształt wsi, gleby oraz częstość występowania klęsk (głód, epidemie, klęski naturalne, najazdy),

-    przyrost rzeczywisty ludności wsi.

Wszystkie te czynniki wpłynęły na strukturę społeczno-własnościową w ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku. Po roku 1868 głównym czynnikiem determinującym podział areału był status pola ze względu na jego właściciela (pola: kmiece, dworskie zwane „pańskimi”, plebańskie, folwarczne, chłopskie,

⁴ Łan był obszarem nadanym osadnikowi. Tworzył zazwyczaj prostokąt o szerokości 0,4 km i długości około 2 km. Obramowany był drogami będącymi jednocześnie granicami łanu. Osią prostokąta było dno doliny, skąd drogi wychodziły na stoki (Górz 1985; Soja 2002).