6700449546

nomiczny poszczególnych krajów. Niewiele można było zrobić w leczeniu tych chorób. Podejmowano jednak działania, które nazwalibyśmy dziś realizacją przepisów sanitarnych: segregację i izolowanie chorych oraz kwarantannę. Podczas pandemii dżumy w drugiej połowie XIV wieku po raz pierwszy zamykano porty w Genui i Wenecji dla statków przybywających z terenów epidemicznych. Port Reggio po raz pierwszy zastosował czterdziestodniową obserwację załogi przed wypuszczeniem na ląd. Stąd nazwa kwarantanna. W roku 1485 w Wenecji powstał pierwszy w Europie urząd sanitarny (Magistrato Della Sanita); wydano także pierwsze przepisy dotyczące zwalczania epidemii. Zwraca uwagę, że przepisy sanitarne obowiązujące w miastach włoskich były przejawem tendencji do odmiennego pojmowania etiologii i dróg szerzenia się chorób zakaźnych, niż to wynikało z powszechnie obowiązującej teorii „morowego powietrza” [7]. Podobnym przykładem proponowania przez światłych przedstawicieli nauki i praktyki, badających zdrowie populacji, wyjaśnień i rozwiązań odbiegających od oficjalnej doktryny była praca Girolamo Francastoro. W roku 1543 opublikował on dzieło „De contagione et contagiosis morbis” wskazując jako przyczynę dżumy zarodki, które przenoszą się od człowieka do człowieka przez bezpośredni kontakt, przez przedmioty lub powietrze.

W okresie Renesansu można zauważyć początki zmian w postrzeganiu świata. Była to reakcja na wielosetletnią supremację doktrynalną, polityczną, gospodarczą i administracyjną Kościoła, głównie papiestwa, hamującą rozwój nauki i troski o zdrowie ze względu na kult ascezy i umartwianie się [23]. Pojawia się dążność do obserwacji i analizy jako metod poznania istoty zjawisk, w tym także związanych ze zdrowiem lub chorobą. W nowym oglądzie świata mieszczą się zarówno odkrycia Kopernika, jak i prace anatomiczne Andreasa Vesuliusa lub Wiliama Harleya. W roku 1662 członek Brytyjskiego Towarzystwa Królewskiego John Grant wykazał w pracy pt. „Natural andpolitical observations upon the bills of mortality” statystyczne zależności pomiędzy umieralnością a warunkami życiowymi. Była to pierwsza próba użycia statystyki medycznej. Mniej więcej w tym okresie także Antoni van Leeuwenhoek wynalazł mikroskop.

W wieku XVIII zaczynają pojawiać się dalsze ważne obserwacje dotyczące powstawania chorób, szczególnie zakaźnych, a także i innych występujących masowo. Szukano bezpośredniego czynnika sprawczego. Na przykład Bernardo Ramazzini zauważył, że istnieje zależność między obfitością opadów i powodziami w części Włoch a występowaniem malarii. Jest on nadto uważany za prekursora medycyny pracy. Prowadził bowiem badania różnych grup zawodowych, szukając związku pomiędzy warunkami pracy a chorobami. Proponował także środki zapobiegawcze (w tym również środki ochrony osobistej) przed zagrożeniami w środowisku pracy [24]. Z kolei James Lind, lekarz w służbie brytyjskiej marynarki królewskiej, udowodnił znaczenie spożywania cytrusów w profilaktyce i leczeniu szkorbutu, przekleństwa długich rejsów morskich. W maju 1774 na pokładzie HMS „Salisbury”, J. Lind przeprowadził doświadczenie, uważane za pierwsze na świecie kontrolowane badanie kliniczne, podając dwunastu marynarzom chorym na szkorbut sześć różnych diet. Wyzdrowieli ci, którzy dostawali pomarańcze i cytryny^{1 2}.

W drugiej połowie XVIII zaczęto także dyskutować o odpowiedzialności władzy publicznej (państwa) za ochronę zdrowia obywateli. Johann Peter Frank w swym monumentalnym, wielotomowym dziele „System einer vollstandigen medizinischen Polizey”⁵ sformułował pola aktywności dla państwa: wprowadzenie obowiązku posiadania świadectw zdrowia przed zawarciem małżeństwa; zapewnienie opieki nad macierzyństwem, pomocy w chorobie, urządzania szkół i organizowania nauczania uwzględniającego wymogi zdrowia; zwalczanie alkoholizmu i prostytucji, zaopatrzenie w wodę i usu-

1

   Historycy wojskowości uważają, że to odkrycie i w konsekwencji wprowadzenie do diety w królewskiej marynarce obowiązkowego spożywania cytrusów, miało swoje znaczenie w pokonaniu kilkanaście lat później. Napoleona Bonaparte. Flota brytyjska mogła bowiem przebywać długi czas w morzu blokując Europę kontynentalną.

2

   Dzieło J. P. Franka liczy 6262 strony. Wyciąg głównych myśli został opublikowany po angielsku w roku 1976 [21].