6700449548

13

H.    Kirschner tak streścił poglądy Rudolfa Virchowa, podkreślając ich ciągłą aktualność:

I.    zdrowie jednostki nie jest sprawą wyłącznie prywatną i ma znaczenie dla ogółu społeczeństwa,

2.    warunki środowiskowe wywierają zasadniczy wpływ na stan zdrowia ludności i dlatego zależności te powinny być badane,

3.    ze względu na wagę zagadnień, muszą być podejmowane działania zmierzające do ochrony zdrowia i zwalczania chorób, przy czym działania te powinny być zarówno natury medycznej, jak i pozamedycznej [16].

Z kolei Edwin Chadwick przygotował raport na temat warunków sanitarnych populacji pracujących w Wielkiej Brytanii. Wykazał on między innymi, że wiek chorych korelował z przynależnością do klas społecznych, a główne przyczyny chorób i epidemii to zanieczyszczanie powietrza, brud, zagęszczanie ludności, brak kanalizacji i czystej wody. Zwrócił także uwagę, że młode pokolenie, wychowane w złych warunkach społeczno-ekonomicznych jest bardziej podatne na hasła anarchistyczne¹.

Raport E. Chadwicka, a także jego późniejsze propozycje związane z działaniami w zwalczaniu choroby, spowodowały wydanie w roku 1848 ustawy o zdrowiu publicznym (Public Health Act). Akt ten wprowadzał m.in. stanowisko medycznego urzędnika do spraw zdrowia, którym powinien być lekarz odpowiednio przygotowany w zakresie zdrowia publicznego (medical officer ofhealth).

Inną teorią rozprzestrzeniania się chorób była teoria zakładająca występowanie czynników, które przenoszą się pomiędzy ludźmi w bezpośrednim kontakcie, a także za pośrednictwem jedzenia, powietrza lub wody. Przy Broad Street w Londynie nadal stoi ręczna pompa do wody, która stała się ikoną historii zdrowia publicznego [4], John Show w czasie epidemii cholery w roku 1842 w Londynie zauważył, że odsetek ludzi chorujących był większy wśród pobierających wodę do picia z Tamizy poniżej ujęcia ścieków. Taka sama sytuacja dotyczyła mieszkańców okolicy Broad Street korzystających ze wspomnianej pompy. Usunięcie jej rękojeści spowodowało, że liczba zachorowań spadła. A więc nie miazmaty Londynu były przyczyną epidemii cholery, a picie zanieczyszczonej wody.

Kolejną cezurą w rozwoju wiedzy o przyczynach chorób były epokowe odkrycia Roberta Kocha i Ludwika Pasteura, które spowodowały zmianę paradygmatu w zdrowiu publicznym. Pojawiła się koncepcja bakteriologicznej etiologii chorób. I chociaż nie uległo wątpliwości, że teoria ta stanowiła pierwsze racjonalne wyjaśnienie metodami naukowymi szeregu zjawisk, to spowodowało ograniczenie w praktyce zainteresowania w zwalczaniu chorób innymi czynnikami wpływającymi na zdrowie jednostek i społeczności. Mówi się wręcz o „okresie wielkiego polowania na zarazki”. Zamiast nadal badać różne czynniki społeczne i środowiskowe, które mogą mieć wpływ na patogenezę chorób, zaczęto zajmować się głównie poszukiwaniem mikrobów i pasożytów - które miały być wszędzie - w celu ograniczenia ich liczby lub eradykacji. Takie podejście było skuteczne (a swoje apogeum osiągnęło już w wieku XX po wynalezieniu antybiotyków), ale zapomniano o innych zagrożeniach, ułatwiających powstanie i rozwój choroby lub przeszkadzające w powrocie do status quo antę. I to zarówno w odniesieniu do jednostek, jak i społeczeństw. Zapomniano, że chociaż bakterie mogą być warunkiem koniecznym w powstaniu choroby, to nie zawsze, a może nawet rzadko, jest to warunek wystarczający. Pojawiło się wówczas po raz pierw-

1

Chodziło tutaj o tzw. czartyzm, pierwszy masowy i radykalny ruch polityczny w Wielkiej Brytanii działający w połowie XIX i domagający się wielu zmian w sytuacji ekonomicznej i społecznej robotników, a uważany przez władzę za niebezpieczny dla spokoju społecznego. Ruch ten miał jednak pozytywny wpływ na niektóre sprawy o charakterze warunków zdrowotnych. Na przykład: skrócono dzień pracy do 10,5 godziny dziennie; zabroniono kobietom i dzieciom do lat 10 pracować w kopalniach; przez zmianę ceł doprowadzono do spadku cen żywności.