672580776

Powtórzenie semantyczne — Prawdopodobieństwo literackie 97

Róży imię ma.

Różą jest jej twarz,

Kiedy rączkę da,

Różę w sercu masz.

(A. Asnyk: Różowa chwilka).

Potutórzenie semantyczne. Powtórzenie tego samego pojęcia przy użyciu określeń synonimicz-nych; w przeciwieństwie do formalnego ma przede wszystkim znaczenie rzeczowe, służy podkreśleniu motywu, spotęgowaniu wrażenia. Np.:

Oj, skubać, skubać szlachtę, oj, drzeć

[z niej łupinę!

Oj, weźcież ich na munsztuk, bo też

[szlachta bryka!

(A. Mickiewicz: Pan Tadeusz).

Przeszło, przemknęło burzliwe, szalone wzruszenie duszy.

(S. Żeromski: Dzieje grzechu).

Powtórzenie syntaktyczne. Powtórzenie zwrotów i konstrukcji składniowych, łączące się zwykle z powtórzeniem intonacji. Np. :

A kto ciebie, ty wierzbino, wychował? A kto twoje fujareczki czarował?...

(M. Konopnicka: A kto ciebie...).

Powtórzenie wariacyjne. Powtórzenie nie dosłowne, lecz zmodyfikowane pod względem brzmienia, szyku wyrazów lub znaczenia ; służy formalnemu urozmaiceniu albo wprowadza zmianę sensu. Np. w urywkach:

Precz z moich oczul... pdsłucham od

[razu ;

Precz z mego serca!... i serce posłucha;

Precz z mej pamięci! Nie — tego roz-

[kazu

Moja i twoja pamięć nie posłucha!

(A. Mickiewicz: Do M.).

Kiedy odejdę w dal,

Zostanie po mnie żal —

Daremny będzie żal,

Gdy płynąć muszę w da).

Lecz tak się łączy żal Z moją tęsknotą w dal,

Ze patrzę w moją dal,

Jako w bezbrzeżny żal.

(T. Miciński: Kiedy odejdę...).

Pozytywizm w literaturze polskiej. Okres w literaturze polskiej od ok. r. 1863 do ok. r. 1890, o kierunku przeciwstawnym romantyzmowi i dominującej roli uczucia, nacechowany utylitaryz-mem i realizmem krytycznym. Założeniami pozytywizmu były: wiara w zdobycze nauki, kult pracy, przekonanie o możliwości osiągnięcia celów gospodarczych, społecznych i politycznych drogą ewolucji i postępu. Pozytywizm przyniósł rozwój powieści historycznej i społecznej, liryki refleksyjnej i dramatu poważnego.

Półkadencja. Przejście pomiędzy członami stopniowanej, wieloczłonowej linii intonacyjnej.

Praeteritio zob. Opuszczenie.

Prasa. Potocznie: dzienniki, dziennikarstwo.

Prasa podziemna, konspiracyjna. Czasopisma i druki ulotne wydawane przez organizacje konspiracyjne (np. w czasie okupacji hitlerowskiej).

Por. Druk tajny.

Prawdopodobieństwo literackie.

Stosunek, jaki zachodzi między rzeczywistością przedstawioną w dziele literackim a obiektywną, polegający nie na autentyczności opisanych przedmiotów, osób i zdarzeń, lecz na ich reprezentatywności, typowości, na prawidłowej interpretacji i motywacji, na zastosowaniu środków potęgujących iluzję i pozwalających uznać świat przedstawiony za możliwy.

Por. Odbicie rzeczywistości.