6815960114

Małgorzata Mieszek

rycznym. Nazwa bądź element herbu stawały się w nich źródłem konceptu¹⁸. Elementy heraldyczne wykorzystywane były w szkolnych retorykach jezuickich z XVII i XVIII w. Wiele miejsca w owych traktatach zajmują aluzje rodowe i symboliczne interpretacje herbów. Wizerunki klejnotów szlacheckich stanowiły w jezuickiej edukacji źródło wiedzy historycznej¹⁹. Warto wspomnieć, że ceniony przez polskich jezuitów⁷ Juw⁷encjusz w⁷ traktacie De ratione discendi et docendi (Paryż 1691 i n.) postulował, aby wykształcenie kolegialnych profesorów⁷ objęło także elementy heraldyki²⁰.

To wiaśnie elementy herbowa stają się dla Bielskiego pretekstem do dalszego rozw⁷oju fabuły Flora widzi bowiem ręce wzniesione ku niebu, które trzymają połowę błyszczącego pierścienia. Jest to nawiązanie do klejnotu Działyńskiej, Ogończyk. Bogini odczytuje gest jako prośbę o dopełnienie związku. Fragment ten zbliża się zatem w warstwie inwencyjnej do rozwiązań znanych ze stemmatów⁷. Elementy herbów⁷ uzasadniają bowiem połączenie rodów⁷ Porajów⁷ i Ogończyków⁷, występują ponadto w⁷ funkcji pochwalnej. Taka praktyka zgadzała się z zaleceniami Scaligera, dla którego wynajdywanie w⁷ rzeczy przedstawionej nowych, innych znaczeń, było jedną z cech złożonej odmiany epigramatu²¹.

Znaczną część wiersza w⁷ypełnia pochwała Joanny. Zalety Koźmińskiej zostały powtórzone za dedykacją, ale w⁷ tym przypadku laudacja przybrała formę epickiej opowieści. Postacią centralną, która podejmuje działania i posuwa „akcję” naprzód, jest Flora. Zwiedza ona domostwo Działyńskich. Jest zachwycona wspaniałością wystroju i pięknem w nętrza, zdobionego jak gdyby pędzlem Apellesa i dłutem Fidiasza. Rozpościera się przed jej oczami galeria obrazów przedstawiających przodków⁷ Joanny. Aby pokazać wielkość rodu, Bielski podaje konkretne liczby:

Siedmiu biskupów z infułą na głowie,

Czterdziestu piąciu tuż - wojewodowie,

Trzydziestu przeszło - kasztelany,

Prawie senat czynią jej widziany.

Kończy ow⁷ą galerię portret ojca Joanny - Augustyna Działyńskiego²², a pod nim wyobrażenia jego dzieci. Pochwała rodu staje się wstępem do lau-

¹⁸    J. Pelc, Obraz - słowo - znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej, Wrocław 1973, s. 228-229; tenże, Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków' 2002, s. 315; por. też A. Wilkoń, Dzieje języka artystycznego w Polsce, Kraków' 2002, s. 86.

¹⁹    Niektóre symbole heraldyczne były tematem książki jezuity Jana Kwiatkiewicza, Suada civilis (Kalisz 1672). W rozdziale Aliąua stemmata erudite et cum allusione varia decurruntur (s. 38 i n.) opisał on m.in. jastrzębia, łabędzia, krzyż, księżyc, łódź oraz różę. Deskrypcje elementów heraldycznych pojawiły się także w podręczniku Kwiatkiewicza Phoenix rhetorum (Kalisz 1682).

²⁰    K. Puchow'ski, Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007, s. 117-118.

²¹    Por. T. Michałowska, Staropolska teoria genologiczna, Wrocław 1974, s. 131-141.

²²    Osobie wojewody kaliskiego poświęcił Bielski fragment wydanej pięć lat wcześniej mowy funeralnej na cześć Jakuba z Kościelca Działyńskiego, wojewody malborskiego. Gdy