683539954

intonacją pośrednika lektury, pełniącą w tym wypadku funkcję me-tatekstową. To doświadczenie lektury na poziomie podstawowym wpisuje się zatem do wyznaczników literatury, najpierw uporządkowania naddanego, potem obrazowania i fikcji literackiej¹. Takie dziecięce obrazowanie ma najczęściej formę schematycznych konkretyzacji zdarzeń, bohaterów, przedmiotów i przestrzeni świata przedstawionego, wzorowanych na ilustracjach².

W książce dla dzieci - im młodszy odbiorca, tym bardziej potrzebne są wyraziste ilustracje. To po nich przede wszystkim dziecko rozpoznaje książeczkę dla siebie. Umiejętność wywoływania obrazów w wyobraźni przychodzi z wiekiem. Towarzyszące tekstom literackim dla dzieci ilustracje, te realistyczne, liryczne i humorystyczne (według typologii Ireny Słońskiej)³, wzmagają emocje, a przez to kierują rozumieniem utworu, pełnią więc funkcje: apelatywną, poznawczą i estetyczną, realizującą się w odniesieniu do dzieci także w „wielkiej zabawie”.

Problem fikcji literackiej, czyli granicy pomiędzy prawdziwym a zmyślonym, jest najtrudniejszy do przyjęcia przez małe dziecko, które „wchodząc” w sam środek świata przedstawionego w sposób naturalny czuje się jego uczestnikiem. I jak uczy psychologia, nie trzeba go zbyt wcześniej wyprowadzać z raju gadających zwierzątek, ożywionych przedmiotów, spełniających się życzeń. W tym bowiem świecie fantazji poruszone emocje sprzyjają funkcji poznawczej. Dopiero parolatki nabywające doświadczenia lekturowego, które prowadzi je powoli do roli obserwatora, uczą się rozróżniać prawdę od bajki, mówiąc: „opowiedz mi tato prawdę o tym, jak byłeś mały i dziadek poszedł na wojnę, nie chcę już słuchać bajek”. Stefan Szuman, wybitny psycholog dziecięcy, zwracał uwagę na fakt, że po baśniach magicznych należy pomału, ale konsekwentnie przechodzić do utworów przyrodoznawczych, aby równowaga sztuki i życia była zachowana⁴.

47

1

   Por. H. Markiewicz, Wyznaczniki literatury, [w:] Główne problemy wiedzy o literaturze..., op. cit.

2

   Por. R. Ingarden, Z teorii dzieła literackiego, [w:] Problemy teorii literatury, wyb. H. Markiewicz, Wrocław 1967, s. 7-59.

3

   Por. I. Słońska, Psychologiczne problemy ilustracji dla dzieci, op. cit.

4

   Por. S. Szuman, Wpływ bajki na psychikę dziecka, [w:] Dziecko jako odbiorca literatury, pod red. M. Kielar-Turskiej, M. Przetacznik-Gierowskiej, Warszawa 1992, S. 43-77.