6931258512

Profesjonalizacja służb społecznych w Polsce po 1 989 roku - dwa wymiary procesu

Jednym z niewielu założeń polityki społecznej realizowanej w Polsce w okresie dwudziestu lat transformacji ustrojowej i modernizacji systemu społeczno-ekonomicznego - kontynuowanym mimo kilkakrotnych istotnych zmian układu sił na scenie politycznej i następujących po sobie, nie do końca spójnych trzech fal reform społecznych¹ - była instytucjonalizacja pomocy społecznej. Wyjściowym celem decydentów było zbudowanie na poziomie lokalnym sieci wsparcia socjalnego opartej na programach selektywnych, skierowanych do ludności uboższej, środowisk marginalizowanych, „przegranych” reform gospodarczych. Zakładano przy tym, że wraz z instytucjonalizacją nastąpi profesjonalizacja służb społecznych.

Zbadanie wpływu procesu instytucjonalizacji pomocy społecznej na profesjonalizację pracowników socjalnych oraz związanych z tym szans i ograniczeń w upowszechnieniu pracy socjalnej², szerzej zaś - podejścia ukierunkowanego na aktywizację i usamodzielnianie życiowe klientów wsparcia socjalnego, było najważniejszym, choć nie jedynym celem badania na próbie reprezentatywnej pracowników socjalnych, którego pierwsze, wstępne wyniki prezentujemy w niniejszym raporcie. Dlatego warto w ramach wprowadzenia przybliżyć proces budowania systemu pomocy społecznej i związanej z nim profesjonalizacji służb społecznych.

Jedną z pierwszych decyzji rządu Tadeusza Mazowieckiego w 1990 roku, jakie dotyczyły sfery społecznej, było instytucjonalne wyodrębnienie pomocy społecznej z systemu ochrony zdrowia i usytuowanie jej - na poziomie centralnym - w strukturach ówczesnego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej. Wkrótce, zgodnie z założeniami i w pewnym sensie przy okazji pierwszej reformy samorządowej z 1990 roku, zbudowano sieć gminnych ośrodków pomocy społecznej³. Ustawa o pomocy społecznej z 1990 roku⁴ czyniła z pomocy społecznej ważną instytucję polityki społecznej państwa, a z pracowników socjalnych - wyodrębnioną profesję zawodową⁵. Analizując politykę państwa w tym zakresie, zauważamy, że wykorzystywano

¹    Analiza trzech fal reform społecznych - por. Reformy społeczne. Bilans dekady. red. M. Rymsza, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004.

²    Podkreślając znaczenie pracy socjalnej dla tożsamości zawodowej pracowników socjalnych, Brenda DuBois i Karla Krogsrud Miley za zawód uznają pracę socjalną, nie zaś pracowników socjalnych - por. B. DuBois,

K. Krogsrud Miley,

Praca socjalna. Zawód, który dodaje sil, pizel. K. Czekaj, Wydawnictwo „Śląsk",

Katowice 1999.

³    Ośrodki pomocy społecznej zaczęto uruchamiać, nie czekając na reformę samorządową, ale to właśnie reforma, silnie osadzając ośrodki w strukturach gminy, stwoizyla z nich stosunkowo szczelną ogólnopolską sieć bezpieczeństwa socjalnego (safety net), odgrywającą ważną rolę szczególnie w pieiwszym okresie transformacji, gdy koszty społeczne zmian byty najwyższe.

⁴    Dz.U. z 1990 r„ Nr 87, poz. 506 ze zm. Ustawa, wielokrotnie nowelizowana, obowiązywała do 2004 roku, gdy została zastąpiona nową ustawą o tym samym tytule.

⁵    J. Szmagalski, Kształcenie do pracy socjalnej w Polsce po 1989 roku, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010 Imps].