7186604211

ny. Przywoła także dwa cytaty z Pamiętnika Brzozowskiego, które miały dowieść — pierwszy¹ — szalonej ambicji, pychy i autokra-tyzmu, drugi — maniery definiowania, „obmawiania”, redukowania do atrakcyjnego określenia (w znaczeniu pokazania krytycznej wirtuozerii, czyli wyeksponowania siebie)². Dobór cytatów był tak niewłaściwy dla udokumentowania formułowanych tez, że nazwanie tego procederu nieporozumieniem będzie nader oszczędną oceną³. Cytat pierwszy mówi więcej o pasjach i bezradności Brzozowskiego, którego przytłaczają umykający czas, choroba, fatalne warunki pracy, niż o jego pysze. Fragment drugi powiadamia dokładnie o czymś przeciwnym, niż chciał „zilustrować” to Żeromski: o aporiach języka, o trudnościach dyskursu krytycznego, o wątpliwościach, o wysokich wymaganiach stawianych krytykowi.

Lista zarzutów jest długa i żółcią pisana. O jednym wszakże jeszcze chcę przypomnieć, bo ważny. Kampanię „antymiria-mowską” nazwał Żeromski ordynarną napaścią. Jednocześnie zaproponował nazwać Akademię imieniem Przesmyckiego. Ta koincydencja bezprzykładnego ataku na autora Samego wśród ludzi i zamiar uhonorowania redaktora „Chimery” — to raczej ujawnienie resentymentów, osobiste rozliczenia, nieopanowanie namiętności niż klarowny opis zadań nowej instytucji. Skąd się wzięły te emocje?⁴

14 Późne... 209

1

   Brzmi ów cytat następująco: „Dlaczego nic mogę pracować, jak bym mógł, bo mógłbym. Zmieniłbym charakter polskiej literatury na całe pokolenia i byłbym szczęśliwy, ale muszę żyć w ciągłym braku książek i dręczyć się wy rzutami sumienia, gdy się kształcę zamiast pisać”. Ibidem, s. 72.

2

   Dowiemy się z cytatu: „Światopogląd takiego poety jak Shelley naraża na niebezpieczeństwo pedantyzmu każdego, kto chce go zdefiniować. Pamiętając o tym, jednak musimy starać się o możliwie najwyższy stopień określoności”. Ibidem, s. 73.

3

   Także w wypowiedziach prywatnych Żeromski nie skąpił Brzozowskiemu niechęci. J. Lechoń w Dzienniku zanotował: „Żeromski pienił się, mówiąc o nim, choć bynajmniej nie miał powodu, aby się na niego uskarżać osobiście” (J. Le choń: Dziennik. T. 1. Warszawa 1992, s. 236).

4

   Naturalnie, samo zjawisko można też opisać w kategoriach ekonomii re prezentacji, zawłaszczanej przez politykę. Żeromski „tłumaczy” krytyczne teksty Brzozowskiego na uogólniającą diagnozę o rozhukanych uzurpatorach, podważających wartości wykreowane przez prawdziwych twórców. Dzieje się to na mocy „transakcji dokonywanej w publicznej sferze wymiany”: potrzeba takiej właśnie reprezentacji autora Przedwiośnia miała się spotkać z potrzebą środowi ska literackiego, nieskłonnego do pokornego słuchania krytyk, tym bardziej pouczeń. Odwołuję się tu do inspirującego artykułu M.P. Markowskiego: Reprezentacja i ekonomia. „Teksty Drugie” 2004, nr 4. Markowski sygnalizuje