7186604214

sna cokolwiek a rebours — uwikłana jest ona w kampanię anty-sienkiewiczowską oraz, w oczywisty sposób, antymiriamowską. Nieprzypadkowo zapewne strawestował Brzozowski słowa Woltera: w kampanii antymiriamowskiej — „Toteż si Miriam n’existait pas, il faudrait l’inventer”¹⁷; w kampanii antysienkiewiczowskiej — „Gdyby Henryk Sienkiewicz nie istniał, mieszczaństwo współczesne powinno by go było wynaleźć”¹⁸. Sienkiewicz i Miriam, co zostało swego czasu opisane, są w opinii Brzozowskiego wykwitem tego samego stanu kultury szlacheckiej przekształcającej się w mieszczańską, a różnice — tylko zewnętrznie nieprzekraczalne¹⁹. I tu pojawia się niepokój, który nie opuszcza krytyka: czyżby obrońcy Miriama, pośród nich Żeromski, byli już po tamtej stronie? I kreuje w artykule: „Miriam’' — zagadnienie kultury alternatywny szereg:

Dla twórcy kultury — wszelka rzeczywistość jest zadaniem, dla człowieka czynu — niemoc jest wyzwaniem, jeśli nie dostrzega sił, sam staje się pierwszą siłą. Tak u nas ci wszyscy, których imiona — na dziejach naszej kultury lat ostatnich — prawdziwie zaważą: A. Świętochowski, Stanisław Witkiewicz, J.K. Potocki, St. Krusiński, Cezary Jellenta, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Wyspiański, A.N. Nowaczyriski i inni²⁰.

Demonstracyjnie, moim zdaniem, zabrakło na tej liście, prawie zawsze figurującego w takim dodatnim wyliczeniu, Żeromskiego. Nie mogło być jednak inaczej, skoro w poszukiwaniu prawdy — przypominam wcześniej przytoczoną wypowiedź z listu do Feldmana — również Żeromski wspierał tę „świadomość czy też pseudoświadomość epoki”, opinię, „że sztuka jest jedna i wieczna”²¹. Zaatakowana została tedy esencjonalność wszechobecna w refleksji filozoficznej, podano w wątpliwość założenia estetyczne oparte na tym ontologicznym przesłaniu. Oczywiście,

¹⁷    Cyt. za: S. Brzozowski: W odpowiedzi na protest. W: Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski. Oprać. M. Podraza-Kwiatkowska. Wrocław 1976, s. 586.

¹⁸    S. Brzozowski:    H. Sienkiewicz i jego stanowisko w literaturze

współczesnej. W: Idem: Wczesne prace krytyczne..., s. 139.

¹⁹    Zob. A. Mcncwcl: Stanisław Brzozowski, kształtowanie inyśli krytycznej. Warszawa 1976.

²⁰    S. Brzozowski: Miriam. W: Idem: Kultura i życie. Zagadnienia sztuki i twórczości W walce o światopoglajd. Warszawa 1973, s. 101.

²¹    S. Brzozowski: „Miriam" — zagadnienie kultury. W: Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polskiej..., s. 603.

212