7186604262

funkcjonujące przecież w szczególnych warunkach, nie pomijają w ten wojenny czas dramatów autora Synagogi szatana: w kwietniu 1915 roku z okazji jubileuszu dwudziestopięciolecia pracy literackiej wystawiono w wiedeńskim teatrze Resindenzbuhne spektakl Dla szczęścia; w kilka dni później teatr lwowski zaprezentuje Złote runo; w grudniu tegoż roku zespół teatralny w Wiedniu przedstawi Śnieg w reżyserii Tadeusza Rittnera; w styczniu 1916 roku we Lwowie odbywa się prapremiera jego najnowszego utworu Miasto™.

Latem 1916 roku nawiązuje znajomość z Jerzym Hulewiczem; spotykają się w Kościankach, majątku Hulewiczów, który staje się osobliwym ośrodkiem kulturalnym; Hulewicz inicjuje powstanie wydawnictwa „Ostoja”, z którym współpracuje Przybyszewski, razem planują utworzenie pisma literackiego; miałoby ono zaktywizować kulturalnie senne, w opinii Przybyszewskiego, środowisko poznańskie; pismo, w intencji autorów, ma stać się jednocześnie zaczynem przeobrażeń na literackiej mapie powojennej Polski⁶¹. 1 października 1917 roku ukazuje się pierwszy zeszyt „Zdroju”, a w nim Oświadczenie Przybyszewskiego: „Na redakcję »Zdroju« nie mam najmniejszego wpływu ani go mieć nie chcę, bo wiem, że nazwisko moje mogłoby tylko rozwojowi pisma stać na przeszkodzie”⁶². Owo desinteressement jest oczywiście taktyczne, a udział pisarza w kształtowaniu pisma, przynajmniej w pierwszej jego fazie — zasadniczy. Przybyszewski doradza strategię, strukturę pisma, a nawet krój i wielkość czcionki; doradza też taktykę jego redagowania. W liście do Hulewicza podpowiada:

Do komitetu trzeba było zaprosić prócz Miriama i Kasprowicza — jeszcze Lorentowicza, który ma ogromne wpływy w Warszawie jako obecnie najwybitniejszy krytyk, i Żeromskiego, który tyle rozgłosu narobił swoją Literatura a życie polskie — niech teraz pokaże, że na serio myśli o odrodzeniu się twórczości polskiej⁶³.

To bardzo symptomatyczny zestaw nazwisk; instrukcja została sformułowana na początku 1917 roku i trudno oczekiwać, by poszukiwać miał Przybyszewski patronów pisma literackiego pośród

⁶⁰    Informacje na ten temat w książce H.I. Rn gacki ego: Żywot Przybyszewskiego..., s. 276—280.

⁶¹    Por. .J. Ratajczak: Zagasły „brzask epoki”. Szkice z dziejów czasopisma .Zdrój" 1917—1922. Poznań 1980, s. 153—170.

⁶²    H.I. Rogacki: Żywot Przybyszewskiego..., s. 293.

⁶³    Ibidem, s. 287.

40