7186604303

Przegląd dzienników pisarzy z tamtych lat oraz kalendariów ich życia i twórczości wskazuje, że to wydarzenie nie wywołało spektakularnych akcji protestacyjnych. Nie może wszakże ujść naszej pamięci dramatyczny wiersz J. Tuwima: Pogrzeb prezydenta Narutowicza z poruszającymi słowami: „Krzyż mieliście na piersi, a brauning w kieszeni” — wyraźnie adresowany do obozu endeckiego (wiersz nosił także tytuł Do nich). A w opinii wielu — wydarzenie to wręcz pogłębiło antagonizm; Stradecki pisał:

0    takim właśnie charakterze tego wydarzenia zdecydowały z jednej strony — solidaryzujące się ze zbrodnią wystąpienia antyskamandryckich krytyków (artykuły Pieńkowskiego i Nowa-czyńskiego w „Myśli Narodowej”) oraz aresztowania w związku z zabójstwem pisarzy prawicy (Nowaczyński, Ligocki), z drugiej strony postawa samych skamandrytów. Ich protesty i utwory potępiające sprawców zabójstwa i ich inspiratorów, m.in. w wierszach poświęconych Narutowiczowi Tuwima i Słonimskiego

1    w głośnym pamflecie Słonimskiego na Nowaczyński ego [Rudy, do budy!), który stał się bezpośrednim powodem wspomnianej napaści na lokal redakcji „Skamandra", a następnie rozprawy sądowej: Skamander contra Nowaczyński³⁶.

Dni majowe 1926 roku wywołały reakcje różnorodne: aprobatę deklarują oczywiście wielbiciele Piłsudskiego. Daniłowski na znak przywiązania do Komendanta protestuje przeciwko opozycji części Polskiej Partii Socjalistycznej wobec działań Piłsudskiego i występuje z partii, z którą był związany od jej początków. Dąbrowska daje w dzienniku świadectwo „rewolucji wojskowej o ideał moralny przy »asyście« nieustraszonej naprawdę publiczności warszawskiej”. Jednakże w przypisie z roku 1943 roku dokona już stanowczej korekty: „Boże, jaką pomyłką okazała się ta wiara”³⁷. Irzykowski w sposób charakterystyczny milczy. Podobnie dystansującym milczeniem „zareaguje” w tej politycznej sprawie Nałkowska, małżonka coraz bardziej jej odległego ideowo szefa żandarmerii polowej Jana Gorzechowskiego³⁸. Strug zachowuje krytyczny dystans do wydarzeń majowych.

Bezprecedensowe uwięzienie byłych posłów, pogwałcenie reguł demokracji, uległość sądu, czyli tak zwana sprawa brzeska — to

³⁶    J. Stradecki: W kręgu Skamandra..., s. 90.

³⁷    M. Dąbrowska: Dzienniki 1914—1932. Oprać. T. Drewnowski. Warszawa 1988, s. 180.

³⁸    Zob. Z. Nałkowska: Dzienniki. T. 3: 1918—1929. Oprać. H. Kirch n e r. Warszawa 1980, s. 187 225.

84