7349812147

PEDAGOGIA 103

myśli syntetycznej” ¹⁴. Jest to jednocześnie uznanie syntezy „w pewnym znaczeniu za konieczny składnik myśli historycznej”¹⁵.

Z jednej strony jest - jak wolno sądzić - jakaś racja w opinii, którą podziela J. Adamus, twierdząc, iż „zasługuje [...] na uwagę myśl, że w pewnym zakresie najpierw pracuje poeta, potem przychodzi filozof, a dopiero na końcu nauka historyczna”¹⁶. „Polak mały? Duży Polak? W ogóle Polak? A może kto inny? Internacjonalista, Europejczyk, obywatel świata? Kiedy milkną historycy, których szkiełko i oko porażone bliskością przedmiotu, przestaje cokolwiek odbijać, na takie pytania odpowiadać już może tylko sztuka. Więc powiedzmy - literatura” ¹⁷ - pisze współczesny literaturoznawca. „Co do historyków, to [...] nader rzadko przynoszą oni swą musztardę do obiadu. Dzisiaj zaś nic czynią tego niemal nigdy.”¹⁸

W ujęciu J. Adamusa wobec tego, że „synteza wprowadza do historii element polityczny” ¹⁹ - w sensie najpoważniejszym, „do tego wszystkiego, co w syntezie należy do przyszłości i do znaczenia równocześnie przeszłości” mogą być potrzebne -jak to nazywa - „kwalifikacje” ^2I, których historiografia nie musi posiadać. Jest tak dlatego, że - po pierwsze - „historia operuje, człowiekiem i rzeczami ludzkimi, a znać ich nic musi najlepiej właśnie historyk” ²²; po drugie - ktoś pozostający poza historiografią, „dyletant” może mieć „swobodniejszy lot” może wiele rzeczy „trafniej uchwycić niż historyk zaplątany w gęstwinę faktów, źródeł i erudycji” ²\ jest w stanie przynajmniej „wskazać kierunek, w którym historyk może znaleźć wraz ze swym cięższym bagażem rzeczywistą prawdę” *. „Nazywamy to wówczas świeżością spojrzenia.”²⁶ J. Adamus uważa nawet, iż „do tworzenia syntezy więcej mają zdolności owi dyletanci (poeci, literaci, publicyści). Tak samo z hi-

la Ibidem, s. 156, przyp. 60.

15    I d e m: O kierunkach..s. 19.

16    Ibidem, s. 45.

17    J. Ki I o ii s k i: Kto ty jesteś? W: Polaków portret własny. [Praca zbiorowa]. Kraków 1979,

102.

s.

is Ibidem. Co do literatury historycznej to - jak pisze J. Adamus - ..najlepiej kontrolują badaczy powieściopisarce o tyle, że rzecz uchwytną potrafią przetworzyć w jakiś wyobrażalny konkret powieści historycznej. Jeśli zamiast żywego konkretu w powieści występuje tylko samo słowo, widocznie nic innego nie był w stanie artysta wywieść z nauki dla swej koncepcji przeszłości.” (J. A d a m u s: Polska teoria rodowa..., s. 38).

io Idem: Monarchizm i repuhlikanizm..., s. 5.

20    Ibidem, s. 31.

21    Ibidem.

22    I d e m: O kierunkach..., s. 45.

23    Ibidem.

2a Ibidem.

25    Ibidem.

26    Ibidem, s. 46.