7349812375

406 ARTYKUŁY

Przede wszystkim w nauce polskiej, poza wspomnianymi wyżej dyscyplinami, etnografia cieszy się ograniczonym zainteresowaniem. Po części wynika to z dominującego sposobu rozumienia terminu „etnografia”, oznaczającego naukę opisującą tradycyjną kulturę ludów. Owa tradycyjna, acz niepełna w języku polskim konotacja nazwy „etnografia” przyczynia się do zastępowania jej inną: „badania terenowe” (zob. Hammersley i Atkinson, 2000; Kostera, 2003). Konsekwencjąjest pewne rozmycie się specyficznej metodologii etnografii w szerszej perspektywie badań jakościowych i błędne utożsamianie jej z klasyczną obserwacją. Szerzej wątek ten przedstawiony został w kolejnych paragrafach, tutaj wypada jednakże podkreślić dwa czynniki separujące etnografię od innych typów badań terenowych, głównie innych modeli obserwacji: 1) etnografia wyrasta i wciąż czerpie z nurtu naturalistycznego w nauce, 2) etnograf uczy się patrzeć na świat zgodnie z wartościami obiektów badań.

Niniejszemu artykułowi przyświeca jeszcze jeden cel związany z metodologią nauki o książce, bibliotece i informacji, która zdaniem autora nie jest w rodzimych publikacjach dostatecznie opracowana. Zamiast solidnego podręcznika zmuszeni jesteśmy zwykle wspierać się albo przyczynkami (np. Kołodziejska, 1975), albo syntezami stworzonymi na potrzeby innych dyscyplin (np. Nowak, 2007), względnie literaturą obcojęzyczną (np. Slater, ed., 1990). Z powodu tej luki zdarza się, że mieszane są w bibliologii procedury znamienne dla badań różnych typów. W efekcie badacze nie mogą niekiedy dokonać weryfikacji swoich programów empirycznych zgodnie z obowiązującymi w świecie nauki standardami. Stąd autor ma nadzieję, że artykuły takie jak ten, pozwolą w niedalekiej przyszłości przygotować syntetyczny dla bibliologii wykład metodologiczny.

DEFINICJA

Etnografia jest skierowana na zrozumienie społeczeństwa w dokładny i systematyczny sposób lub dostarczenie odpowiedzi na pytania o przejawy życia społecznego i organizacyjnego (Brewer, 2000, s. 143). Nie bada ona jednak całego społeczeństwa, lecz skupia się na grupie w relatywnie małej skali, a niekiedy nawet na pojedynczym osobniku (Hammersley, 1990b, s. 2). Polskim czytelnikom może wąsko kojarzyć się z dociekaniami w obszarach etnologii, względnie antropologii, co —jak wcześniej wspomniano — jest jednak rozumieniem niepełnym. Należy pamiętać, że w literaturze anglojęzycznej termin etnografia jest znacznie bardziej pojemny, bo obejmuje tak dyscyplinę, jak jej uprzedmiotowiony naukowy efekt. Jednocześnie tendencje integracji w nauce powodują, że wymiennie traktowane są pojęcia „etnografia” i „antropologia”. Dzieje się tak, ponieważ etnografia obejmuje w literaturze tradycję metodologiczną badań społecznych czerpaną z antropologii kulturowej - nauki o kulturze ludzkiej (Kostera, 2003, s. 11-12), o czym dalej.

Jest to też metoda badawcza, posługująca się zwykle specyficznie zmodyfikowanymi technikami pozyskiwania danych. Trzeba tu silnie zaakcentować przynależność etnografii do grupy technik obserwacyji, ale jednoczesne znacznie różniące się od nich jej pojmowanie. W szeroko stosowanej „klasycznej” obserwacji czy to uczestniczącej, czy nieuczestniczącej, jednak zawsze z udziałem obserwatora-badacza, czyli takiej, jaką zwykle realizujemy chociażby w naukach pedagogicznych, podchodzimy do obserwowanego przedmiotu, zjawiska bądź relacji z wstępnym, acz dokładnym założeniem. W obserwacji terenowej