Uzyskanie 21 punktów, stanowiących próg zaliczenia, nie jest możliwe bez napisania wypracowania, będącego przynajmniej próbą poprawnej analizy i interpretacji tekstu literackiego, ponieważ za rozwiązanie wszystkich zadań, które służą sprawdzeniu rozumienia czytanego tekstu nieliterackiego, można zdobyć maksymalnie 20 pkt. Za wypracowanie, które jest formą sprawdzenia umiejętności tworzenia własnego tekstu, maturzysta może uzyskać ponad dwukrotnie większą liczbę punktów - stosownie do edukacyjnej rangi umiejętności sprawdzanych za pomocą tego zadania.
2. Wymagania egzaminacyjne
Podczas obowiązkowego egzaminu pisemnego z języka polskiego sprawdzane są, określone w standardach wymagań egzaminacyjnych, główne umiejętności:
- rozumienie czytanego tekstu nieliterackiego, odpowiadające II obszarowi standardów -korzystanie z informacji (1. część arkusza - test złożony z zdań z zamkniętych i otwartych krótkiej odpowiedzi),
- analizowanie i interpretowanie tekstu literackiego lub jego fragmentu (2. część arkusza -wypracowanie na określony temat związane z tekstem zamieszczonym w arkuszu) wymagające zarówno umiejętności korzystania z informacji, jak i tworzenia informacji -z III obszaru standardów wymagań egzaminacyjnych.
Wiedza i rozumienie wiadomości (ujęte w I obszarze standardów wymagań egzaminacyjnych) niezbędne są zarówno do rozwiązania testu, jak i do napisania wypracowania.
Tekst nieliteracki, którego rozumienie sprawdza się w części 1. arkusza egzaminacyjnego, to liczący ok. 1000 słów fragment współczesnego tekstu popularnonaukowego lub publicystycznego, napisany staranną polszczyzną i przejrzyście skonstruowany. Wymagania dotyczą rozumienia tekstu na poziomach: znaczeń (odczytywania dosłownych i metaforycznych znaczeń słów, akapitów, fragmentów tekstu oraz głównej myśli, wyszukiwania i przetwarzania informacji, odróżniania ich od opinii), struktury (odróżniania części tekstu, dostrzegania zależności logicznych, wyodrębniania tezy, hipotezy, argumentów, przykładów, wniosków, określanie funkcji elementów kompozycyjnych tekstu) oraz komunikacji (dostrzegania nadawcy oraz adresata, określania intencji nadawcy, dostrzegania środków stylistyczno-językowych oraz ich funkcji). Umiejętności te, określone w II obszarze standardów wymagań egzaminacyjnych z zakresu korzystania z informacji, sprawdzane są za pomocą 12-16 zadań, zarówno zamkniętych, polegających na wybraniu właściwej odpowiedzi spośród podanych, jak i otwartych, wymagających samodzielnego sformułowania krótkiej odpowiedzi.
Umiejętności tworzenia własnego tekstu, związanego z fragmentami dzieł literackich zamieszczonymi w arkuszu, sprawdzane są w części 2. arkusza egzaminacyjnego polegającej na napisaniu wypracowania. Na poziomie podstawowym wymaga się analizy i interpretacji tekstu znajdującego się w kanonie lekturowym, reprezentującego konwencje literackie
9