8514321477

8 Wiadomości Uniwersyteckie

Wiesław A. Kamiński

Przed laty na uniwersytetach polskich dokonano operacji motywowanej przede wszystkim politycznie: model szkolnictwa wyższego miał upodobnić się do „przodujących" rozwiązań sowieckich, umożliwiających skuteczne manipulowanie podzielonym środowiskiem akademickim. Z uniwersytetów wydzielono wydział)' medyczne, nazwane akademiami medycznymi, wydziały weterynaryjne i rolne przemianowano na akademie rolnicze. Stworzono również hybrydy rolniczo-techniczne, pedagogiczno-rolnicze, wszystko po to, by rozbić tradycyjną niezależność środowisk akademickich i spelryfikować opory wobec forsowanej sowi ety za cji życia publicznego, w tym akademickiego.

Wobec wciąż aktualnej kwestii restrukturyzacji szkolnictwa wyższego jako elementu dokonującej się przemiany ustrojowej, a także w perspektywie procesu dostosowywania się szkolnictwa wyższego do form i trybu kształcenia uniwersyteckiego w Europie Zachodniej w dyskusjach musi stanąć ponownie pro-pracy. Oczekuje on bowiem kandydatów umiejących dostosowywać się do zmiennych potrzeb rynku i zdolnych do kilkakrotnego przekwalifikowania się w ciągu kariery zawodowej.

W naszej konkretnej sytuacji należałoby ponownie rozważyć bądź wariant krakowski (ponowna fuzja z „braćmi odłączonymi"), bądź tworzyć konkurencyjne wydziały uniwersyteckie (mech kwitnie konkurencja!), które oferowałyby jednak inny profil kształcenia. Zaznaczę, że pierwszy ze sposobów zapewniłby dodatkowo integrację rozbitych środowisk fizyków, chemików, matematyków, biologów, mikrobiologów itp., co wyszłoby tylko dla nich wszystkich z pożytkiem. Obecnie grupy takie na poszczególnych uczelniach są często słabe naukowo, nieudolne dydaktycznie, a do lego dochodzi nieefektywne wy korzystanie i tak szczupłych środków finansowych czy wręcz ich marnotrawienie na dublowanie badań lub ich pozory. Skuteczność wykorzystania środków na administrację, jak również na wdrażanie nowoczesnych technik zarządzania byłaby także niepomiernie większa.

Rozszerzanie branżowe uniwersytetu tworzyłoby

Swoje przewagi wykorzystają bezpardonowo w momencie, gdy system finansowania studentów (bony edukacyjne, pożyczki na kształcenie ild.) umożliwi kandydatom swobodny wybór szkoły. W takiej sytuacji przeżyją jedynie uczelnie przystosowane do zmienionych warunków funkcjonowania, spełniające oczekiwania i zapotrzebowanie społeczne.

Najgorszą strategią w takich warunkach jest czekanie Rozumieją to najlepsze polskie uczelnie państwowe. Od pewnego już czasu można obserwować podejmowane przez me różnorodne działania modernizujące organizację badań, dydaktykę i nauczanie. Przywołam tu tylko przykłady Uniwersytetu Jagiellońskiego i Warszawskiego, Szkoły Głównej Handlowej, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Politechniki Warszawskiej, Akademii Górniczo-Hutniczej. Prorektor UJ prof. Ziajka w jednym z wywiadów powiedział bez miejsca na niedomówienia: „Wolny rynek spowodował, że uczeni zaczynają wychodzić z klatek z kości słoniowej". Wydaje mi się, iż zbył mało. jako członkowie społeczności UMCS, poświęcamy tym kwestiom uwagi

O konieczności rozbudowy UMCS w pełny wielobranżowy uniwersytet

blem, który na potrzeby tego artykułu nazwę „odbudowa pełnego wielobranżowego uniwersytetu". Powołany na wstępie argument historyczny ma w dalszym wywodzie mniejsze znaczenie. Nie o resen-tymenty bowiem idzie ostatecznie, lecz o osiągnięcie celów, które tak skutecznie uzyskują uczelnie zachodnie. Ważniejsze są więc argumenty merytoryczne, związane z kształceniem, jego jakością i kosztami.

Z góry wyznam, że jestem głęboko przekonany o konieczności ewolucyjnego rozwoju UMCS w pełen, wielowydziałowy i wielobranżowy uniwersytet. Idea nie jest oryginalna i przy innych okazjach oraz winnych miejscach była już wypowiadana. Wspomnę profesora Andrzeja K. Wróblewskiego, byłego rektora Uniwersytetu Warszawskiego. W Krakowie dokonano pierwszych praktycznych kroków, łącząc Uniwersytet Jagielloński z jego dawnymi wydziałami medycznymi i tworząc Collegium Medicum. O takim scenariuszu przebąkiwano dwa lala temu również w Lublinie. Dyskusja odbywała się na forum Klubu Profesorskiego Pro Respublica. Szeptano również

0    ewentualności połączenia KUL i lubelskiej Akademii Medycznej. W tym miejscu chcę ideę tę poważniej rozwinąć, pokazując jednocześnie konieczność równoczesnego wyjścia UMCS (znacznie śmielszego niż ma to miejsce do tej pory) poza opłotki Lublina tak, by za 10-15 lat stał się on uniwersytetem regionalnym, kształcącym przynajmniej 50 lys. młodzieży na potrzeby ściany Wschodniej

Ewolucyjnie dokonywane zmiany powinny przede wszystkim wymuszać utworzenie wydziałów artystycznych (do lego mamy tylko krok), medycznych

1    rolniczych. W dalszej perspektywie trzeba myśleć o powołaniu wybranych wydziałów technicznych. Horyzontem czasowym tych przemian powinien być koniec pierwszego ćwierćwiecza nadchodzącego wieku. Do tego czasu UMCS stałby się silną, wielobranżową szkołą wyższą, oferującą różnorodne, dobrze uniwersytecko ufundowane wykształcenie. Zgodnie z tendencjami obserwowanymi w najbardziej rozwiniętych gospodarczo i naukowo krajach, o przyszłości społeczeństw oraz ich zdolności stawiania czoła wyzwaniom cywilizacyjnym decydować będzie liczba i jakość wykształconej części narodu. Uniwersytet, ze względu na obecne zaplecze w naukach podstawowych (fizyka, matematyka, chemia, biologia) oraz humanistycznych (filozofia, prawo, ekonomia) jest w najbardziej naturalny sposób predysponowany do szybkiego zwiększania liczby studentów przy znacznie mniejszych nakładach, niż mogą to zaoferować wyspecjalizowane uczelnie branżowe. Ponadto, kształcenie to będzie miało inny charakter, bardziej ogólny i humanistyczny, co lepiej odpowiada aktualnemu i przyszłemu zapotrzebowaniu rynku niepowtarzalną szansę na zawiązanie nowych, interdyscyplinarnych kierunków badań i kształcenia, świat zewnętrzny uciekł Polsce nie tylko poprzez rozwój gospodarczy Zaczynają docierać do nas najnowsze technologie, sposoby produkcji, organizacji pracy, pojawiają się nieznane obszary społecznej aktywności w dziedzinie informatyki i wymiany informacji. Wszystko to wymaga poważnego przemyślenia dotychczasowej struktury badań i kształcenia. Nie chodzi przy tym o likwidację tradycyjnych kierunków, ale o takie ich modyfikacje, by zaczęły nadążać za potrzebami gospodarki i społecznymi. Jednocześnie musi postępować tworzenie nowych obszarów aktywności naukowej. Nikt inny tylko uniwersytety, rozsadniki nowych idei, pielęgnujące swobody twórcze, mogą i powinny być oazami uprawiania rzeczy nowych, niepewnych, ale ambitnych, poszukiwania dróg wiodących ku przyszłości Oczywiście, proporcje między obu składnikami muszą być właściwe, lak by uczelnia mogła skutecznie kształcie, mając na uwadze zarówno bliższą jak i dalszą perspektywę. Zdaję sobie sprawę, że prowadzenie takiej polityki może być bolesne w przypadkach poszczególnych profesorów czy konkretnych grup badawczych, ale trzeba uczciwie powiedzieć, że me wszystko, co przez 50 lat wyrosło lub egzystowało, musi koniecznie trwać. Nauka jest żywym drzewem, któremu najgorzej robi brak świeżego powietrza, nowych soków i nowej przestrzeni.

Wycieczka po uniwersytetach Starego i Nowego Świata (możliwa bez wysiłku ruchem jedynie myszki po ekranie komputera) unaocznia dobitnie, jak pączkują i powstają nowe szkoły, laboratoria wiedzy komputerowej, technik informatycznych i multimedialnych, biotechnologii i bioinzynierii, sztucznej inteligencji, zintegrowanego zarządzania, pojawiają się interdyscyplinarne inicjatywy w dziedzinie zarządzania bezrobociem, organizacji telepracy i czasu wolnego, permanentnego nauczania i aktywności III wieku. Inicjuje się przekształcenia i modyfikacje, a wszystko po to, by placówki kształcące nie zasklepiły się, by nie stały się skansenami zwietrzałych idei i nieprzystających do zmieniającego się świata wzorców aktywności Nie jest to bynajmniej takie sobie gadanie. W przeszłości, chociażby u schyłku średniowiecza, proces taki miał przecież miejsce.

W tym kontekście należy dodatkowo zauwazyc, że sytuacja jest jeszcze bardziej dramatyczna, chociaż powszechnie na uczelniach państwowych bagatelizowana. Uczelnie te jeżeli jeszcze me w tej chwili, to z pewnością już wkrótce poczują „oddech na plecach" dynamicznie rozwijającego się szkolnictwa prywatnego. W sposób naturalny - bo od pierwszych chwil istnienia - szkoły te są nastawione konkurencyjnie.

I wreszcie ostatnia sprawa: uniwersytet regionalny. Jak zaznaczyłem we wstępie do tych uwag. pełne „ubranzowienie" uniwersytetu musi postępować w parze z jego ekspansją terytorialną. Zmiany w strukturze kształcenia - po części inicjowane przez MEN, jak postulowane wyższe szkolnictwo zawodowe, a po części wymuszone ekonomicznie - zmniejszenie kosztów kształcenia przede wszystkim na poziomie pół-wyzszym (licencjat), „zbliżenie" szkół do miejsc zamieszkania potencjalnych kandydatów, rola kulturotwórcza i pobudzanie aktywność lokalnych środowisk wokół takich placówek, potrzeba szybkiego podniesienia stopnia scholaryzacji na poziomie pół-i wyższym, wynikająca z konieczności przygotowania wielkich rzesz młodzieży na przyjęcie i twórczy rozwój całej infrastruktury społeczeństwa postindustriałnego czy wręcz informacyjnego - wszystko to skłamać powinno takie uczelnie jak UMCS, z jego obecnym potencjałem i naturalną rolą na dużych obszarach ściany Wschodniej, do tworzenia filii, zamiejscowych oddziałów, afiliowanych szkół licencjackich i col-lege'ów w większych miastach Lubelszczyzny i Podlasia. Próby powołania uczelni wyższych w Łęcznej, Zamościu, Puławach - niezależnie od tego, że nie powiodły się, a nawet były przez wielu traktowane jako wyraz megalomanii lokalnych środowisk, rysują tendencję, która raczej słabnąć nie będzie, a nasili się, jak pokazuje chociażby przykład Niemiec W lalach sześćdziesiątych powołano lam na bazie lepszych liceów lub szkół zawodowych kilkadziesiąt szkół wyższych (mektóre z nich zajmują obecnie w rankingach pozycje znacznie wyższe mż renomowane, stare uniwersytety). Łącząc doświadczenia amerykańskiego uniwersytetu stanowego z możliwościami i realiami polskimi moglibyśmy poprowadzić ewolucję UMCS ku uniwersytetowi silnemu, z szerokim zapleczem w regionie w postaci sieci zależnych od mego placówek, kształcących na różnym poziomie. (Przy okazji: zamiast orgamzowania akcji weryfikacji adiunktów można w takich placówkach wykorzy stać bardzo użytecznie ich wiedzę, doświadczenie i umiejętności).

Ostatnio wpadła mi w ręce notatka o inicjatywie profesora Józefa Szymańskiego. Nie wiem. jak potoczą się losy tego przedsięwzięcia. Ale ostre słowa, które przy lej okazji wypowiedział o mereformowal-ności UMCS, powinny być wzięte serio. Ja przynajmniej lak je potraktowałem, pisząc ten tekst. Mam nadzieję, że będzie to kolejny kamyczek, który przyczyni się do tego, iż wszyscy poważnie potraktujemy przyszłość naszej Alma Maler. Mam również nadzieję, że w takim przypadku indywidualne ambicje i godne szacunku zamierzenia uzyskają poparcie i będą miały szansę nie poza macierzystą uczelnią, ale w niej, ku naszemu wspólnemu pożytkowi.