8598055327

Rozdział 2

Tam, gdzie wypływa woda

Budowa geologiczna, ukształtowanie terenu oraz warunki klimatyczne to czynniki, które powodują, że obszar Gorców jest wyjątkowo zasobny w wypływy wód podziemnych.

Woda na ziemi jest w ciągłym obiegu. Ta, która opadła na ziemię jako deszcz lub śnieg, może gwałtownie spłynąć po jej powierzchni zasilając potoki i rzeki. Może też zatrzymać się w lokalnych nieckach, w których przy sprzyjających warunkach powstają zabagnienia a niekiedy torfowiska. Najczęściej jednak woda natrafia na przepuszczalne warstwy gleby, przez które powoli przesącza się pod wpływem grawitacji i sił kapilarnych, aż natknie się na nieprzepuszczalną warstwę skał czy gliny. Dalej przemieszcza się wzdłuż warstw wodonośnych, aby znów pojawić się na powierzchni ziemi gdzieś na stoku, albo przy dnie doliny, w miejscu gdzie na powierzchnię gruntu wychodzą także warstwy nieprzepuszczalne.

W zależności od sposobu wypływu oraz jego obfitości, miejsce, w którym wody podziemne pojawiają się na powierzchni gruntu nazywamy źródłem, młaką, wysiękiem lub wykopem. Jeżeli wypływ jest ograniczony do jednego miejsca to mamy do czynienia ze źródłem, które z reguły daje początek ciekowi wodnemu. Wypływ słaby, nieskoncentrowa-ny, lecz zajmujący większy obszar, nosi miano wysięku. W tym przypadku woda zazwyczaj pozbawiona jest odpływu, nawilża ona teren a następnie odparowuje lub ponownie wsiąka w glebę. Gdy wypływ przybiera charakter powierzchniowy, a odpływ wód jest utrudniony przez nieznaczne nachylenie terenu, wówczas woda nasącza przypowierzchniową warstwę gruntu powodując jej zabagnienie lub zatorfienie. Miejsca takie nazywamy młakami. W sytuacji, gdy woda jedynie skapuje w postaci pojedynczych kropli, mówimy o wykopach. Najczęściej występują one na stokach o silnym nachyleniu oraz na wychodniach skalnych.

Źródła

W odróżnieniu od rzek mających charakter liniowy oraz mórz i jezior, obiektów powierzchniowych, źródła to punktowe, samoczynne wypływy wód podziemnych. Ich powstanie jest uzależnione od kilku czynników: klimatu, budowy geologicznej, morfologicznej i chemicznej terenu, oraz fizyko-chemicznych właściwości wypływających wód. Te czynniki decydują także o ich klasyfikacji.

Najbardziej rozpowszechnioną jest klasyfikacja oparta na budowie i rzeźbie terenu. Dzieli ona źródła na reokreniczne, limnokreniczne i helokreniczne.

Źródła neokremiczne są najlepiej znane. Woda wypływa w nich strumieniem i natychmiast odpływa wzdłuż nachylenia terenu. Nurt płynącej wody jest na tyle szybki, że porywa ze

13