8658359551

126 Galeria Konspektu

tylko w przedstawianiu konkretnej sceny czy w widocznej obecności instrumentów. Oparta jest ona również na szczególnej konstrukcji formalnej dzieła. Odgrywa wtedy rolę specyficzny koloryt, tzw. dźwięczność barwy, czystość tonu, zmienny rytm układów kompozycyjnych, jak również obecność kontrastów barwnych, dominant oraz kontrapunktu. Muzyczne tonacje dur lub moll mogą mieć wówczas odniesienia do tonacji kolorystycznych tworzących nastrój dzieła. „Obraz muzyczny”, w tym ujęciu, zdaje się wyzwalać w nas szczególne wibracje energii, wewnętrznie odczuwanej, podobnie jak dźwięki,

poruszające nasze wewnętrzne struny wrażliwości.

★

Bardzo szybkie, kalejdoskopowe zmiany w sztuce XX w., otwarty i interaktywny charakter dzieł wprowadza nas w szczególny ludyczny charakter obecnej sztuki. Pojęcie artyzmu przesuwa się z pozycji dzieła jako skończonej realizacji na proces kreacji i mechanizmy jego odbioru. Przez wieki uważało się dzieło plastyczne za formę strukturalnie skończoną, bez istotnego elementu stawania się, tak typowego dla dramatu, muzyki, tańca czy poezji. Uważano, że obraz, rzeźba lub architektura są nie tylko efektem geniuszu i natchnienia twórcy, ale że są także wyrazem rzemieślniczych umiejętności. Stąd też w Grecji antycznej sztuki piękne były wyłączone spod opieki muz i zaliczane do dziedzin użytkowych.

Istotnym przełomem w sztuce współczesnej jest przemieszczenie się wizualnych cech kultury masowej w obszar ambitnej kreacji plastycznej. Popart usankcjonował masowy plakat, afisz i nachalność reklamy (Andy Warhol). Podnosi rozrywkowy charakter komiksu do rangi tworzywa formalnego (Roy Lichtenstein). Unikatowość obrazu i grafiki zamienia na powielalny i multiplikowalny standard. Rzeźbę sprowadza do stanu combine - połączenia starych karoserii samochodowych i zużytych opakowań (Robert Rauschenberg). Stan powagi sztuka porzuca na rzecz jarmarku nowości artystycznych, które niczym w kalejdoskopie stają się ciągle zmieniającym się widowiskiem ludzkiej inwencji.

Widz zostaje wchłonięty w otwartą strukturę dzieła. Jest zaciekawiany jego kinetyką (mobile Ale-xandra Caldera), którą może sterować, nadając dziełu ostateczny sens. Mechanizmy percepcji odbiorcy poddane są próbie rewizji, zanegowane są ustalone, tradycyjne sądy estetyczne. Migocące, wizualnie falujące dzieła opartu (Victor Vasarely) są „zabawką” dla oczu, które odbierają sztuczny a zarazem „prawdziwy fizjologicznie” ruch pełen zmiennego rytmu.

Sztuka współczesna przyjmuje intrygująco-za-bawowy charakter w przypadku happeningu i performance^. Odbiorca, uczestnik staje się ich integralną częścią. Dzieło to - choć otwarte na wszelkie okoliczności - mimo wszystko posiada pewną zaplanowaną strukturę i swoją ukrytą dramaturgię, odbywa się w wydzielonej przestrzeni: kręgu, specjalnym pomieszczeniu, na ulicy. Ma miejsce wtedy specyficzny rytuał, gdzie artysta jest szamanem, a widzowie wtajemniczonymi „wyznawcami” (Yves Klein, Joseph Beuys).

Struktura perfomance’u przyjąć może formę teatru plastycznej wizji, w której twórca bierze na siebie rolę demiurga poruszającego zespołem aktorów i rekwizytów niczym marionetkami. Teatr Tadeusza Kantora był syntezą form plastycznych, muzyki, tańca oraz dramatu. Jego szerokie skojarzenia histo-ryczno-egzystencjalne („klisze pamięci”) czyniły, że my widzowie za sprawą kukieł - dublerów z Umarłej klasy, które mogły być każdym z nas, stawaliśmy się tylko za życia artysty częścią oto odgrywanego rytuału życia.

Wielkie widowisko o charakterze festynu z udziałem gapiów i poważnych obserwatorów odbyło się np. w Berlinie w 1995 r., w czasie opakowania Reichstagu przez Christo. Akcja ta posiadająca strukturę happeningu, przy całym podtekście społecznapoli-tycznym, imponująca w skali pomysłu, nie była wyłącznym celem artysty. To ulotne opakowanie - udokumentowane w tysiącach projektów, rysunków, fotografii z podpisem artysty - stało się obiektem dodatkowej komercji. Samo natomiast zaistnienie opakowania wyzwoliło ogromną masową potrzebę lu-dycznej aktywności ludzi, wtedy tak licznie tam przybywających w klimacie weekendowej rekreacji.

Nieodłączną częścią sztuki są jej formy odbioru. Rywalizacja o pierwszeństwo, konkursy, salony pre-