konspekt (23)

Przedstawienia umysłu podzielił na doznawane empirycznie wrażenia oraz na powstające w rezultacie myślenia idee. Pomiędzy wrażeniami a ideami zachodzi związek genetyczny, gdyż idee są jakby obrazami wrażeń. W związku z tym powstaje pytanie, jakie idee są empirycznie uzasadnione? Rozwiązując ten problem Hume odróżnił dwa rodzaje przedmiotów poznania: fakty i relacje między ideami. Zadaniem nauki jest: 1/ ustalanie faktów zachodzących w rzeczywistym _jświecifi^_, 2/ ustalanie stosunków między ideami. Stosunki między ideami będące treścią sądów apriorycznych, to jest rozumowych a nie doświadczalnych, cechuje pewność i oczywistość (np. twierdzenia matematyczne). Natomiast sądy aposterioryczne, to jest o faktach nie mają charakteru koniecznego; zanegowanie zdania o faktach nie powoduje sprzeczności logicznej (np. sąd o pogodzie w danym miejscu i czasie). Sądy aprioryczne różnią się od aposteriorycznych: przedmiotem, sposobem uzasadnienia i stopniem pewności.

Trudność polega na tym, że sądy empiryczne wykraczają poza wrażenia i operują ideami nie mającymi podstawy faktualnej. W szczególności rozumowania dotyczące faktów opierają się na idei przyczynowości i idei substancji. Ale związek przyczynowy nie cechuje w sposób konieczny stosunków między ideami, to jest nie ma charakteru apriorycznego, lecz opiera się na obserwacji stałych następstw zdarzeń. Jednak - jak zostało powiedziane wcześniej - wszelkie sądy empiryczne są niepewne: skutek nie wynika z przyczyny na mocy logicznej konieczności. Zdaniem Hume’a twierdząc, że dane zdarzenie (przyczyna) spowodowało wystąpienie innego zdarzenia (skutek) wykraczamy poza doświadczenie, kojarząc (na mocy przyzwyczajenia) sąsiadujące wrażenia jako przyczynę i skutek. Koncepcja związku przyczynowo - skutkowego jako obiektywnego i koniecznego jest błędna; jest ona wytworem naszego myślenia. Konsekwencją podważenia determinizmu jest agnostycyzm, gdyż poznać rzeczywistość moglibyśmy gdyby między zdarzeniami zachodziły związki konieczne, a ani rozum ani doświadczenie nie dostarczają teoretycznego uzasadnienia takiego stwierdzenia.

Etyka. Podobnie jak konieczny związek przyczynowo - skutkowy istnieje tylko w umyśle, a nie w rzeczach, tak samo dobro i zło są ocenami wynikającymi ze stanów wewnętrznych a nie charakterystyką zewnętrznego świata. Czyny na skutek których cierpimy oceniamy jako złe, a dzięki współodczuwaniu te same oceny odnosimy do innych ludzi. Hume zajmuje w etyce stanowisko emocjonal i styczne. Moralność jest wytworem uczucia, bo to ono kieruje działaniem.

——— •—— ■ ~~—-JT- - ¹¹¹ ^

Oceny moralne nie są stwierdzeniem obiektywnych własności ocenianych zdarzeń, lecz są stwierdzeniem doznań uczuciowych. Dobra nie da się zdefiniować, to znaczy podać odpowiadającego mu zbioru cech empirycznych. Dla moralności nic nie wynika z porządku naturalnego, ponieważ z tego jak jest nie wynika jak być powinno.

Hume nie odmawia rozumowi odgrywania jakiejkolwiek roli w rozstrzygnięciach moralnych. Podkreśla iż koniecznym warunkiem aprobaty moralnej jest wskazanie korzystnych albo niekorzystnych skutków czynów, rzeczy lub cech. Rola rozumu ogranicza się jedynie do ustalenia okoliczności zdarzenia i jego konsekwencji. Natomiast aprobata lub dezaprobata jest aktywnym uczuciem względnie przeżyciem a nie osądem rozumu. Rozum dotyczy środków, ale nie jest pomocny przy wyborze celów ostatecznych. Musimy odwołać się do uczucia aby wyjaśnić dlaczego wybieramy dobro. Stanowisko Hume”a, ciążące na etyce anglosaskiej do czasów współczesnych, błędnie interpretuje oceny moralne jako wynik subiektywnych uczuć, nie próbując wytłumaczyć jak powstają uczucia moralne. Zwolennicy obiektywizmu csjologicznego zwracają uwagę na to, że podstawą uczucia jest uprzednie dokonanie oceny przez porównanie danego czynu z wartością moralną.

Koncepcja etyczna Hume’a dostrzega utylitarny kontekst zachowań głosząc jednak, że ludzie odwzajemniają uczucia bez względu na korzyści. Ludzie oddziałują wzajemnie na swoje uczucia kształtując w sobie życzliwość. Natura ludzka zawiera i egoizm i sympatię. W społeczeństwie wytwarza się pewien wzór oceniania moralnego, aczkolwiek nie każdy zdolny jest go realizować. Oceny moralne dotyczą motywacji; właściwa motywacja ma na uwadze odpowiednie czynniki naturalne. Np. przyzwoici ludzie dbają o dzieci nie ze względu na obowiązek, lecz ze względu na uczucie.

24