8658359980

BIBLIOTEKA POLSKA W PARYŻU 17

co aktualnych podręczników i innych pomocy użytecznych w ich nauce. Prace biblioteczne ożywiły się. Ukończono katalog alfabetyczny książek (1870 r.), sporządzono pierwszy katalog rycin. Po wieloletnich usiłowaniach Polskie Towarzystwo Historyczno-Literackie zostało dekretem cesarza Napoleona z 10 czerwca 1866 r. uznane za instytucję użyteczności publicznej. Rada Towarzystwa przeniosła własność budynku Biblioteki na Towarzystwo i w ten sposób stan prawny Biblioteki został wreszcie uregulowany, co miało duże znaczenie dla jej przyszłości wobec nadchodzących trudnych lat dla emigracji polskiej we Francji. Ważnym argumentem w staraniach o uznanie THL za instytucję użyteczności publicznej była ranga zbiorów Biblioteki i ich wielkość. W roku 1866 ustalono liczbę książek na 33 000 tomów, w zbiorach specjalnych wyróżniała się kolekcja rycin — 27 000 jednostek.

Wyraźną cezurę w rozwoju Biblioteki stanowi rok 1870. Udział Polaków w walkach komunardów wywołał represje ze strony rządu francuskiego, przejawiające się m.in. w cofnięciu subwencji niektórym polskim instytucjom emigracyjnym. Jedne z nich upadają lub zawieszają działalność, inne — jak Biblioteka Polska — przeżywają trudne chwile. Aktywność polskiej emigracji .znacznie osłabła. Starzy członkowie THL powoli wymierają, nowa emigracja opuszcza Francję. Na przyhamowanie rozwoju Biblioteki w tym okresie wpłynął jeszcze jeden czynnik — pojawiła się mianowicie inna książnica emigracyjna, którą od roku 187 i organizował w Raperswilu rzutki i ambitny Władysław Plater. Odtąd właśnie Raperswil przejął inicjatywę w gromadzeniu polskich dokumentów i pamiątek na emigracji — katalogi rękopisów obu bibliotek wykazują, że archiwa organizacji emigracyjnych i znaczniejszych działaczy zaczynają po roku 1871 wpływać do Raperswilu, a nie jak przedtem — do Paryża.

Poszukując wyjścia z sytuacji zagrażającej Bibliotece stagnacją a może- nawet upadkiem, THL podjęło kroki zmierzające do przekazania całego swojego majątku, składającego się z Biblioteki Polskiej i innych zbiorów Towarzystwa wraz z budynkiem i kapitałami, krakowskiej Akademii Umiejętności. Akt ten wymagał zgody Francji j Austrii — państw, na których terenach działały zainteresowane instytucje. Ze strony francuskiej zgodę taką uzyskano na podstawie dekretu prezydenta Sadi-Car-nota z 2 lipca 1891 r., ze strony austriackiej odpowiedni reskrypt pod pisał cesarz Franciszek Józef 18 lutego 1892 r. W Krakowie spisano akt zasadniczy przekazania Akademii Biblioteki Polskiej. Ze strony THL podpisali go prezes Władysław Czartoryski i sekretarz Lubomir Gadon, ze strony AU prezes Stanisław Tarnowski i sekretarz Franciszek Smolka. Jednym z istotnych jego punktów było zobowiązanie Akademii do utworzenia przy Bibliotece stacji naukowej „dostarczającej pomocy Polakom przybywającym do Paryża w celach naukowych” Paragraf 5 stanowił, iż „w razie gdyby Akademia miała być rozwiązaną lub wskazany

S — Pr7tg1«d BłbUrtec2ny 1/83