8658359153

486 Adam Synowiec

(3—8 min.). W ciągu godziny pracy wykonuje się kilka takich otworów, a przez cały dzień pracy około 40, przy zdwojonej obsadzie około 50, przy czym sama praca jest bardzo wyczerpująca. Aby prace te usprawnić, podjęto na Stacji Badawczej IG PAN próby zmechanizowania potrzebnych czynności.

W notatce niniejszej zostały opisane krótko 2 urządzenia służące do szybkiego wiercenia otworów w lodzie, wykonane i wypróbowane na Stacji Naukowej IG PAN w Mikołajkach ¹. Ich bardziej szczegółowy opis techniczny podany zostanie na innym miejscu. Obydwa urządzenia zaprojektował i wykonał mechanik Stacji Franciszek Natkaniec.

W roku 1954 wykonał on świder elektryczny, opierając się na literaturze (W e 1 c h, 1948 — Limnological Methods). Wiertło stolarskie o średnicy 50 mm obracane było rozrusznikiem samochodowym, napędzanym prądem elektrycznym z baterii akumulatorowej i zaopatrzonym w uchwyty do trzymania przy pracy.

Świder poddany próbom zdał w zasadzie egzamin. Czas wiercenia otworu o średnicy 50 mm w pokrywie lodowej grubości 30—40 cm nie przekraczał bowiem 1 minuty. Jednakże stosowanie go w praktyce pomiarowej wykazało kilka niedogodności. Ilość otworów, które świder ten w ciągu dnia pracy mógł wywiercić, była ograniczona pojemnością baterii akumulatorów. Zapas energii elektrycznej w jednej baterii wystarczał na wywiercenie około 100 otworów. Ponieważ w ciągu dnia pracy, ze względów praktycznych, można było wykorzystać tylko jedną baterię, taka właśnie była górna granica dziennej „wydajności" świdra. Ciężar całego urządzenia (akumulatory) okazał się zbyt duży, około 60 kg. Uciążliwe było przeciąganie go na saniach po śniegu lub po lodzie. Zabierało ono dużo czasu i osłabiało efekt znacznego przyspieszenia wykonania pojedynczego otworu. Wreszcie kłopotliwe było ładowanie akumulatorów, szczególnie w okolicach pozbawionych prądu elektrycznego.

Wobec tego przystąpiono w roku 1956 do budowy innego modelu świdra, napędzanego mechanicznie przez motor spalinowy i poruszającego się samodzielnie po pokrywie lodowej jeziora. Budowę zakończono na początku roku 1958. Nowy model świdra jest trójkołowcem (fot. 1), napędzanym motorem motocyklowym, dwutaktowym, o pojemności 125 cm³ i mocy około 4,5 KM. Napęd na obydwa tylne koła przenoszony jest za pośrednictwem odpowiednio dostosowanej samochodowej skrzynki biegów i mechanizmu różnicowego. Skrzynka biegów umożliwia również zamianę pionowej płaszczyzny obrotu koła napędzającego na płaszczyznę poziomą obrotu wału wiertła. Ten, zależnie od położenia dźwigni sprzęgła wału, obniża się, obracając wraz z przymocowanym do jego dolnego końca wiertłem, lub też, po przewierceniu otworu, podnosi się do położenia początkowego, umożliwiającego jazdę (fot. 2). Wiertło może być wymieniane stosownie do wymaganej wielkości otworu.

Świder poddany został próbom w styczniu 1958 r. Po wprowadzeniu pewnych poprawek konstrukcyjnych użyty został z powodzeniem przy pomiarach batymetrycznych w lutym i w marcu tego roku na jeziorach: Białoławskim, Kisajno i Kociołek. Otwory średnicy 50 mm były wywier-

1

Budowa urządzeń była ułatwiona przez możność korzystania z pracowni ślusarskiej Stacji Hydrobiologicznej w Mikołajkach, za co składam jej kierownictwu podziękowania.