8658359208

512

Recenzje

pa 1910—1926). Dopiero w 1950 r., dzięki inicjatywie Fińskiego Towarzystwa Limnologicznego rozpoczęto systematyczne obserwacje na specjalnie wybranych jeziorach: Kilpis (69°02'), Inari (68°51'), Kemi (66°30') i Paijanne (61°17'—62°03'). Nad jeziorami tymi założono 8 stacji badawczych, w tym 5 nad jeziorem Paijanne. Jeziora Kemi i Inari nie posiadały planów batymetrycznych, co utrudniało odnalezienie największych głębokości dla sondowań termicznych. Dokładne plany batymetrycz-ne jeziora Paijanne (długość jeziora wynosi około 120 km) pozwoliły na wydzielenie basenów: Ristinselka, Tehinselka i Asikkalanselka z największą głębokością około 96 m.

Badania obejmowały codziennie pomiary temperatury powierzchni wody, oraz profilowanie termiczne w dniach 1, 11 i 24 każdego miesiąca przy pomocy termometru odwracalnego. Okres badań objął 5 lat (jezioro Kemi 3 lata), co pozwoliło już na wyprowadzenie średnich wartości rocznych (uwidocznionych na tabelach poza tekstem).

Na tej podstawie autor zalicza jeziora fińskie do grupy jezior umiarkowanych, wyróżniając 4 stadia cyrkulacyjne dla każdej pory roku.

Izotermia wiosenna trwa tak długo, aż temperatura wody nie osiągnie +4°C. Okres ten waha się dla różnych jezior od 10 do 19 dni. Cyrkulacja natomiast jesienna trwa odpowiednio od 40 do 50 dni.

Na bardzo przejrzyście wykonanych tablicach przedstawił autor krzywe .temperatury wszystkich omawianych jezior (lub punktów obserwacyjnych). Godną podkreślenia jest krzywa temperatury jeziora Kemi, przez które przepływa rzeka tej samej nazwy. Mianowicie w kwietniu zaznacza się duże ochłodzenie mas wody jeziora spowodowane dopływem zimnej wody z topniejących wtedy śniegów, za pośrednictwem szybko płynącej rzeki Kemi, zbierającej wody z dorzecza o powierzchni 27 285 km². Okres tego wtórnego minimum trwa około 16 dni.

Izotermia jesienna rozpoczyna się wtedy, gdy woda osiąga w całym profilu pionowym temperaturę +10°. Tak wysoka temperatura wód spowodowana jest długim okresem nasłonecznienia w wysokich szerokościach geograficznych Finlandii, oraz znacznym udziałem wiatru, stanowiącego główny czynnik ruchu pionowego wód jeziornych o różnej temperaturze.

Stosunkowo „najcieplejsze" w okresie zimy jest w Finlandii jezioro Kilpis, ponieważ najdłużej przebywa pod ochraniającą od wiatru pokrywą lodową (19.IX— 21.VI).

W dalszej części pracy poddaje autor analizie strefę skoku termicznego w poszczególnych jeziorach. Im jezioro jest mniejsze i bardziej zasłonięte od wiatru, tym skok termiczny jest wyraźniejszy (do 7°/m).

Autor przeciwstawia się poglądowi, że wpływ falowania na zmiany termiczne jest duży. Odnosi się to jedynie do jezior drobnych, podczas gdy jeziora większe powinny być traktowane bardziej indywidualnie. Wiatr jako czynnik mieszający (poza falowaniem) wywiera duży wpływ na jeziorach o dużej otwartej przestrzeni. Niemniej ważnym dla termiki jezior jest wpływ prądów w jeziorach przepływowych.

Z całego zestawienia wynika, że profilowanie termiczne wykonywane 3 X miesięcznie oddaje jedynie w przybliżeniu stan termiczny jeziora. Uwagi autora o bilansie cieplnym badanych jezior są tego dobrym dowodem.

W zakończeniu podaje autor kilka uwag o metodzie pracy i o wyborze punktów obserwacyjnych. Ujęcie w jednej tabeli jeziora górskiego, tundrowego i nizinnego pozwoliło autorowi na ciekawe wysunięcie wniosków dotyczących bilansu cielpnego, który dodatkowo porównuj z bilansem cieplnym wód szkierowych, oraz otwartego Bałtyku.