8857685936

Krzysztof Piech

towarów angielskich, aż w końcu wyprzedziły ten kraj pod względem rozwoju gospodarczego.¹⁰

Można przypuszczać, że wskutek wolniejszego rozwoju myśli ekonomicznej w innych krajach, czy też dokładniej jej (tj. pochodzącej z Anglii) ekspansji za granicę, dorobek naukowy Anglii został później przyjęty przez inne kraje należące do jej kręgu kulturowego, m.in. Francję^{1 2}. Zgodnie z doktryną zapoczątkowaną w Anglii, w latach 40-tych XIX wieku zniesiono cła zbożowe, a od lat 60-tych wprowadzono układy o wolnym handlu Anglii z Francją Belgią Holandią Włochami, Austrią. Można by dyskutować nad opłacalnością ekonomiczną handlu tych krajów z Anglią (zwłaszcza rozważając infekowanie    gospodarek tych krajów kryzysami

pochodzącymi z Anglii), jednak powszechnie przyjęte jest, że obie strony odnotowywały korzyści z wymiany    międzynarodowej towarów    i usług.

Zakwestionowane to zostało w pewnej mierze wydarzeniami pochodzącymi z okresu tzw. „wielkiej depresji” (1873 r.), jednak nie odnotowano gwałtownego odejścia od idei handlu międzynarodowego i nie powrócono powszechnie do protekcjonizmu (aczkolwiek jego skala wzrosła).

W literaturze występuje wiele, różnorodnych dat określających rozpoczęcie kryzysów. Jeśli jednak ograniczyć rozważania do światowych kryzysów gospodarczych¹², to rozpoczęły się one w 1857 r. Wcześniej występowały lokalne (narodowe), czy międzynarodowe kryzysy.¹³ A więc można mówić o kryzysach z lat 1810, 1815, 1819. Po kryzysie ogólnej nadprodukcji z roku 1825, kryzysy występowały w latach: 1836, 1847, 1857, 1866, 1873, 1882, 1890 i 1900. Po kryzysie z 1900 roku natomiast zaczęły narastać zjawiska monopolizacji, które doprowadziły do skrócenia cyklu koniunkturalnego z 11-10 lat (XIX wiek) do 7-8 lat (początek XX wieku). Następne kryzysy wystąpiły w 1907, 1913, 1920, 1929 i 1938 roku.¹⁴

1

¹⁰    Obecnie nadal podnoszone są (sporadycznie) argumenty przeciwko otwieraniu gospodarek i za działaniom osłonowym przynajmniej wobec wybranych gałęzi przemysłu, tzw. infant industries. Tłumaczy się, że dla ich rozwoju potrzebna jest początkowo (w okresie „niemowlęcym” - ang. infant) ochrona.

2

   Nie mówimy tutaj np. o Japonii, gdzie myśl ekonomiczna również się rozwijała, natomiast nie była konfrontowana z innymi odkryciami z tej dziedziny nauki, z powodu polityki zagranicznej Japonii. Por. np. J. Kaja, Eseje o japońskiej ekonomii i gospodarce, Wyd. Nauk. Semper, Warszawa 1996.

¹²    Kryzys gospodarczy - minimum dwuletnie załamanie gospodarcze mierzone spadkiem dynamiki PKB poniżej zera, w przypadkach wątpliwych (zmiany PKB bliskie bądź równe zero) rozstrzyga wskaźnik dynamiki PKB per capita. Kryzys światowy to taki, którego wystąpienie miało wpływ na gospodarkę świata, mierzonego przy użyciu miernika produktu światowego brutto (będącego średnią ważoną PKB poszczególnych krajów). Zdaniem autora, można heurystycznie wyznaczyć poziom, którego przekroczenie grozi przejściem z załamania gospodarczego do światowego kryzysu gospodarczego. Przyjmując dynamikę PKB świata na poziomie 80% dynamiki poprzedniego roku, otrzymujemy następujące okresy kryzysów: 1974-75, 1980-82, 1985, 1989-91. Pokrywają się one na ogół (może z wyjątkiem 1985 r.) z intuicyjną wiedzą na temat kryzysów gospodarczych, które występowały w najważniejszych regionach świata.

¹³    Był to pierwszy w historii kapitalizmu kryzys, który miał nie tylko międzynarodowy (jak w 1847 r.), ale światowy charakter. „W r. 1857 Niemcy po raz pierwszy przeżyły [własny] i to nie częściowy, lecz cykliczny kryzys ogólnej nadprodukcji. Wyraźniej niż w r. 1847 wystąpił również w r. 1857 kryzys ogólnej nadprodukcji we Francji, gdyż zmiany faz cyklu nie komplikowały tam tym razem wpływy wydarzeń politycznych. WUSA kryzys 1847 r. był dość słaby (...). Kryzys 1857 r. był natomiast w USA głęboki i powszechny. W Anglii kryzys 1857 r. był czwartym z kolei kryzysem ogólnej nadprodukcji, żaden jednak poprzedni kryzys nie zaatakował tak głęboko i wszechstronnie produkcji angielskiej. (...) Prześcignął on wszystkie dotychczasowe kryzysy pod względem liczby zaatakowanych krajów." L. Mendelson, Teoria i historia kryzysów i cykli ekonomicznych, PWN, 1.1, Warszawa 1959, s. 614-615.

¹⁴    Pomiędzy nimi występowały kryzysy finansowe, w bardziej rozwiniętych krajach średnio co 3-4 lata. Por. np. W. Rostow, The great population spike and after, Oxford University Press, New York - Oxford 1998, pp. 101-104.