8857685924

102 Krzysztof Piech

urzędu prezydenckiego przez F.D. Roosevelta w 1933 r. W swoim przemówieniu inauguracyjnym 4 marca 1933 r. Roosevelt zapowiedział, że doprowadzi do zmniejszenia różnicy między dochodami uzyskiwanymi w rolnictwie i w przemyśle oraz do likwidacji bezrobocia. Takie cele były wtedy realizowane za pomocą różnego rodzaju polityki gospodarczej. Rozpoczęto od realizacji określonej polityki systemowej. Na czas od 6 do 9 marca 1933 r. zamknięto wszystkie banki amerykańskie.”³³ Kilka dni wcześniej, 3 marca w całym kraju, podobnie jak na szczeblu lokalnym jesienią 1932 r., ogłoszono święto bankowe, w trakcie którego nie pracowały wszystkie banki, co miało uspokoić sytuację w sektorze bankowym.³⁴ 9 marca 1933 r. przyjęta została ustawa przyznająca prezydentowi prawo ustanawiania tymczasowych zarządów w bankach o znaczeniu ogólnokrajowym, które znalazły się w trudnościach. 16 czerwca 1933 r. wprowadzono ustawę o bankach i w ten sposób powstał dzisiejszy System Rezerwy Federalnej.

W trakcie kryzysu zrezygnowano ze stosowania systemu waluty złotej i podejmowania zobowiązań międzynarodowych: wprowadzono zakaz wywozu złota za granice, zniesiono wymienialność dolara na złoto. W maju 1933 r. Kongres upoważnił prezydenta do aż 50% dewaluacji dolara, co spowodowało spadek kursu dolara na giełdach zagranicznych. W styczniu 1934 r. doszło do kolejnej dewaluacji dolara, tym razem o 41%. Rząd ogłosił 5-letnie moratorium dla długów hipotecznych i obniżył ich oprocentowanie poprzez wykup wierzytelności z rak prywatnych.

W maju Kongres uchwalił Agricultural Adjustment Act, na mocy którego rolnicy mogli ograniczyć hodowlę i powierzchnię upraw w zamian za odszkodowanie. Ograniczanie zasiewów powodowało wzrost bezrobocia na wsi wśród pracowników najemnych. Na skutek oporów ze strony przeciwników politycznych Roosevelta, w styczniu 1935 Sąd Najwyższy uchylił ustawę. Po zmianie ekipy i wprowadzeniu osób popierających prezydenta, w 1936 r. prezydentowi udało się skutecznie nałożyć obowiązek ograniczenia powierzchni upraw bawełny o 35%, a państwo rozpoczęło skup nadwyżek rolnych. Wprowadzono odszkodowania dla rolników za zmniejszenie produkcji. W taki sposób walczono z kryzysem agrarnym.

Natomiast od czerwca 1933 r. próbowano zażegnać kryzys przemysłowy; wprowadzono wtedy ustawę o uzdrowieniu przemysłu. Ustawa o poprawie stanu narodowego przemysłu powołała Państwową Administrację Poprawy (National Recovery Administration), której zadaniem miało być nadzorowanie stworzenia dla każdej gałęzi przemysłu kodeksu uczciwej konkurencji. Początkowo rozwiązanie to traktowano jako nowość w dziedzinie polityki gospodarczej. Później natomiast efekty tego kodeksu przyniosły coś w rodzaju ruchu stowarzyszeń branżowych. Dla osłony społeczeństwa przed skutkami kryzysu i wzrostu popytu globalnego w 1935 r. Kongres uchwalił system pomocy dla bezrobotnych oraz zasiłków dla starców. W przypadku obu tych ustaw również i tym razem Sąd Najwyższy orzekł (w 1935 r.), że ograniczają one konkurencję i są sprzeczne z konstytucją.

Dla zwiększenia popytu globalnego zaczęto przeprowadzać roboty publiczne. Powołano Administrację Robót Publicznych dla zatrudnienia bezrobotnych w takich dziedzinach, które nie powodowały wzrostu podaży towarów, np. mosty, drogi, lotniska, budynki publiczne. Przykładem tu może być uregulowanie rzeki Tennessee i zagospodarowanie jej doliny. W lipcu 1935 r. uchwalone zostało tzw. prawo Wagnera. Dawało ono robotnikom prawo do tworzenia związków zawodowych, które mogły negocjować zbiorowe układy pracy. Wprowadzono liczne elementy osłony socjalnej: renty starcze, ubezpieczenia dla bezrobotnych, minimalna płaca, skrócono

³³    J. Kaja, Zarys polityki gospodarczej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1994, s. 97.

³⁴    Ch. Kindleberger, Szaleństwo, panika, krach. Historia kryzysów finansowych, WIG-Press, Warszawa 1999, s. 255.