8857685930

108 Krzysztof Piech

Kryzys początku lat trzydziestych XX wieku w większości krajów cechował się: spadkiem wartości nabywczej waluty, wzrostem deficytu handlowego oraz budżetowego, spadkiem produkcji przemysłowej, wprowadzeniem ceł i subsydiów. Po raz pierwszy politycy zaczęli konsultować się u uniwersyteckich wykładowców ekonomii. Jednym z nich był John Maynard Keynes, człowiek, który radykalnie zmienił sposób patrzenia na kwestie równowagi budżetowej, interwencjonizmu państwowego. Sugerował podjęcie następujących kroków: 1) dewaluacja, 2) porozumienie narodowe, 3) system subwencji wspierających eksport przemysłowy. 4) racjonalizacja, 5) protekcja, 6) międzynarodowa konferencja w celu podniesienia światowych cen.⁵' Te wytyczne, choć nie w pełni zrealizowane, zostały zaaprobowane na całym świecie. Ingerencja państwa w sprawy wolnego rynku jest dziś rzeczą powszechną. W okresie międzywojennym była to jednak nowość. Dlatego podniesienie się gospodarki brytyjskiej w latach największego kryzysu w historii świata zdumiało największych optymistów”.⁵⁸ Stabilność polityczną gwarantował J.R. MacDonald, który, będąc politykiem laburzystowskim, odważył się stanąć na czele rządu złożonego głównie z konserwatystów. Zawiódł przez to zaufanie ludzi głosujących na Partię Pracy (przegrał wybory w 1936 r.). Pozostał wierny swoim przekonaniom i zmarł w osamotnieniu 9 listopada 1937 r.

Tak więc w czasie Wielkiego Kryzysu w Anglii wprowadzono w życie dużą liczbę nowatorskich rozwiązań w dziedzinie polityki gospodarczej. Osiągnięcia tego okresu są wykorzystywane po dziś dzień. Podejmowane wtedy decyzje były trudne, wymagały dużej determinacji, lecz zostały uwieńczone sukcesem.

Polityka gospodarcza państw faszystowskich

Wochy, podobnie jak inne państwa faszystowskie, prowadziły aktywną politykę gospodarczą. Z bezrobociem walczono poprzez roboty publiczne, np. osuszenie Błot Pontyjskich, co planowano zrealizować jeszcze w starożytnym Rzymie, zalesianie, budowę dróg, tuneli. Kryzys i związane z nim bezrobocie był przyczyną niepokojów społecznych w Niemczech i przesłanką dla objęcia władzy przez Hitlera. Toteż po objęciu przez niego władzy również wprowadzano silne elementy interwencjonizmu. Prowadzono zakrojone na szeroką skalę inwestycje, mające nie dawać efektów w postaci wzrostu podaży towarów. Dotyczyło to szczególnie infrastruktury, która mogła być w przyszłości przydatna dla prowadzenia przyszłych wojen. Tak więc budowano autostrady, których skala przekraczała potrzeby aktualne, podobnie powstawały lotniska. Na granicy z Francją (na linii Zygfryda) wybudowano fortyfikacje. W Japonii, Włoszech, Niemczech występował wzrost nakładów na zbrojenia, który stał się w tych krajach jednym ze sposobów na wyleczenie kraju z nadprodukcji, zwłaszcza w przemyśle. We Włoszech, „zasadą polityki gospodarczej - podobnie jak w Niemczech - stała się autarkia.”⁵⁹ Chęć uniezależnienia się od zagranicznych partnerów handlowych, by w przypadku wojny nie przeżywać trudności zaopatrzeniowych, skutkowała takimi właśnie kłopotami w czasie trwania kryzysu. Rozwiązaniem tych problemów miały być podboje innych krajów (Czechy, Chiny). Wzrosły nakłady na badania naukowe, które miały pomóc w odnalezieniu sposobów zastępowania brakujących w kraju surowców. O ile Włochy i Niemcy prowadziły aktywną politykę socjalną w Japonii prawie brak było tych elementów.

A. Booth, Employment, Capital and economic policy Great Britain 1918-1939, Oxford 1985, s. 172. A. Maurois, Dzieje .... jw., s. 542.

J. Szpak, Historia gospodarcza powszechna, PWE, Warszawa 1997, s. 198.