IMGP0638

224 Część druga. Powstanie pisma

PISMO PROTOKANANEJSKIE

Od lat trzydziestych XX wieku w całym rejonie wybrzeża palestyńsko-li-bańskiego odnajdywano coraz więcej zabytków nieznanego wcześniej pisma „protokananejskiego”. Jego najstarsze świadectwa - kilka krótkich inskrypcji zapisanych jeszcze bardzo obrazowymi i niekiedy przypominającymi pismo synajskie znakami (il. 59 u góry) - sięgają wstecz przełomu XVII i XVI stulecia p.n.e. i tym samym są równie stare jak zabytki pisma z Synaju albo nieco od nich starsze. Większość z nich pochodzi jednak z drugiej potowy jj tysiąclecia p.n.e., mniej więcej z okresu do XI w. p.n.e. i charakteryzuje się już wyraźnie stylizowanymi linearnymi znakami (il. 59 na dole).

Interpretacja tego pisma i jego rozwoju jest utrudniona po części z powodu ograniczonej ilości materiału i dużych luk czasowych, a także dlatego, że teksty są krótkie. Niemal bez wyjątku są to lakoniczne, czasami obejmujące zaledwie trzy lub cztery znaki adnotacje na ceramice, kamieniu lub na przedmiotach metalowych, które wymieniają imię bądź wskazują właściciela, bądź też są inskrypcjami wotywnymi. Tfen jednostronny wybór znalezisk z pewnością wynika z większych możliwości ich zachowania i ma związek z nietrwałością organicznych materiałów piśmiennych (prawdopodobnie papirusu, drewna lub skóry), do których pismo to było oczywiście dostosowane krojem i charakterem. Z pewnością znacznie wówczas liczniejsze, a także dłuższe teksty na tych materiałach nie zachowały się i tym samym są niedostępne dla dzisiejszych badaczy - znamy jedynie przypadkowe „graffiti”, które częściowo mogły także być zapisane niewprawną ręką. Dlatego też odczytanie inskrypcji protokananejskich, zwłaszcza tych najstarszych, do dzisiaj w dużym stopniu pozostaje przedsięwzięciem spekulatywnym - co więcej, z powodu nieznanej dotąd całkowitej liczby znaków, nie ma nawet pewności, czy rzeczywiście należy je już bez wyjątku uważać za pismo alfabetyczne, czy może po części należały jeszcze do systemu sylabicznego. Tfc-kie pseudohieroglificzne pismo sylabiczne, liczące około 120 znanych znaków, było używane na początku II tysiąclecia p.n.e. w libańskim mieście portowym Byblos i dlatego określa się je jako pismo z Byblos.

W przypadku młodszych inskrypcji z drugiej połowy II tysiąclecia p.n.e. nie nasuwają się natomiast żadne wątpliwości tego rodzaju. Mamy tutaj jednoznacznie do czynienia ze spółgłoskowym pismem literowym, które także w swej linearnej postaci zewnętrznej przypomina klasyczne pismo fenickie z przełomu tysiącleci. Z tego powodu niektórzy badacze oddzielają młodsze zabytki pisma od starszych i łączą je pod określeniem „pismo starokananej-skie” w osobną grupę.

59.9^ze$n

^^{0raz    na} ceramice i brązie z Palestyny, XVU-XV

^{J mski}ypqa na fragmencie misy z Palestyny, XII w. pi