IMGP0614

176 Część druga. Powstanie pisma

aramejskie, osiedlając się w Mezopotamii, przyniosły ze sobą przejęty ixl Fenicjan i zapisywany na papirusie lub skórze alfabet, który stopniowo wypiera pismo klinowe. Proces ten zakończy! się, gdy wraz z upadkiem państwa nowobabilońskiego w 539 r. p.n.e. Międzyrzecze utraciło niezależność i zostało wcielone do ogromnego państwa staroperskiego, w którym pod rządami dynastii Achemenidów językiem urzędowym był „imperialny ara-mejski”. Od rozszyfrowania inskrypcji perskich królów spisanych w trzech językach pismem klinowym rozpoczęła się długa i pasjonująca historia jego odczytywania, które wiąże się szczególnie z nazwiskami Georga Friedricha Grotefenda i Henry’ego C. Rawlinsona. W ostatnich wiekach przed przełomem er pismo klinowe stosowano jeszcze tylko w nielicznych miastach i świątyniach południowej Mezopotamii, aż zostało w końcu wyłącznym pismem kapłanów i astronomów, a potem znikło zupełnie - najpóźniejszym tekstem klinowym, którego wiek nauka potrafi określić, jest tabliczka z notatkami astronomicznymi z 74 lub 75 roku.

176 Część druga. Powstanie pisma

HIEROGLIFY EGIPSKIE. NAJSTARSZE PISMO ŚWIATA?

OH ile początki pisma w Mezopotamii miały nadzwyczaj prozaiczny I rodowód, o tyle w Egipcie - drugiej wielkiej kulturze starożytnego Bliskiego Wschodu - już u swego zarania pismo powstaje w poważniejszych okolicznościach. Do pierwszych znanych jego zabytków zaliczają się tam tak zwane palety - dekorowane reliefowymi przedstawieniami tabliczki z szaro-głazu służące do rozcierania szminki - oraz (również zdobione) głowice paradnych maczug sławiące czyny bogów i królów, służące więc kultowi religijnemu i kultowi władcy, a w najszerszym znaczeniu również historiografii. Zabytki te odkopano pod koniec XIX stulecia w świątyni Horusa w Hierakon-polis, predynastycznej stolicy Górnego Egiptu. Ich wiek nauka określa w przedziale dziesięcioleci przed i po 3000 r. p.n.e., są zatem młodsze od najwcześniejszych mezopotamskich zabytków pisma o blisko dwieście lat (il. 45).

Czasy te tradycyjnie określa się też jako okres zjednoczenia, ponieważ według źródeł starożytnych właśnie wtedy doszło do połączenia w jednolite państwo Górnego Egiptu (na południu, w dolinie Nilu) i Dolnego (na północy, na terenie Delty). Nastąpiło ono na skutek podboju północy przez południe. Naturalnie „zjednoczenie obydwu krajów”, które sami Egipcjanie uważali za narodziny ich państwa oraz początek dziejów, było procesem długotrwałym. Rozpoczął się on już w ostatniej fazie prehistorii, około 3200 r. p.n.e., jednak aż po koniec tysiąclecia był stale zakłócany przez lokalne powstania i tendencje separatystyczne. Wydaje się, że stłumienie przemocą jednej z takich rebelii i obrona (lub ostateczne ustanowienie) jedności państwa zostało upamiętnione na najsłynniejszej monumentalnej liczącej ponad 60 centymetrów wysokości palecie z Hierakonpolis, zwanej Paletą Narmera (il. 42).

PALETA NARMERA

Po jednej stronie palety dominuje płaskorzeźba potężnej postaci króla w białej koronie Górnego Egiptu; trzyma on za czub klęczącego przed nim wroga i zamierza się na niego maczugą. Poniżej przedstawiono dwóch ma-