IMGP0606

160 Część druga. Powstanie pisma

37. Archaiczna sumeiyjska tabliczka piktograficzna, I poL III tysiącleda p.n.e.

ni pól oraz zebranych plonów itp. Jest to zatem materia! bardzo suchy i prozaiczny, pozbawiony wszelkich wtrętów o charakterze literackim; „także intensywne badania tekstów z Unik” nie doprowadziły „do wyodrębnienia takiego, który miałby treść wyraźnie religijną, historyczną lub literacką”, jak stwierdził Nissen.⁴ Jego zdaniem „wobec ogólnej liczby [zna-lezionych tabliczek] nie może być przypadkiem, że treści tego rodzaju nie zapisywano”.⁵

Okazuje się zatem, że właśnie tekstów narracyjnych lub religijnych, w wielu rozprawach określanych jako właściwe źródło pochodzenia pisma, w pierwszych stuleciach jego stosowania w Mezopotamii w ogóle jeszcze nic utrwalano przy jego użyciu. Widocznie w archaicznym Sumerze mity i opowieści epickie, takie jak hołdy dla bogów i władców, modlitwy, prawa, pieśni i wszystko inne, co dzisiaj uważamy za literaturę w ścisłym znaczeniu tego słowa, w całości nadal pozostawiono tradycji ustnej, słowu mówionemu, a odmówiono ich przekazywania nowo stworzonemu pismu, feerwszgjwia-dectwa pismaJ^lezopotamii, a tym samym całej historii ludzkości, nie miały ŹateiB- relacjonować wydarzeń, oznajmiać nowin lub usposabiać 5o|3\v przychylnie do ludzi - ale tak jaklćh poprzednicy, tokeny, jedynielefesiro-wać prozaiczne dane i przechowywać jewcelu usprawnienia działań administracji gospodarczej. J

Rlkenstein w 1936 roku ująi to spostrzeżenie w klasyczne już słowa: Ązą wiaśdwy motyw powstania pisma [mezopotamsldego]” można „uznać dążę-ńic33stwuiTEnia znaków mnemotechnicznych umożliwiających ogarnięcie regulowanie narastającego biegu sprawi Myśl, by nowo utworzóny mstru-JfflUyKyf^stywać do uwiećzhiania^vyoarzeń historycznych, nie pojawiła się przez całe stulecia.”⁶ Po ponad półwieczu dalszych prac badawczych, w 1990 roku, także Nissen i jego współpracownicy doszli do podobnego stwierdzenia, J,że powstanie pisma [w Mezopotamii] było rezultatem po-nieb niezwykle ekspansywnej "gospodarki i rozrastającego_się wraz_zjiią aparatu administracyjnego, ponieważ w coraz większym stopniu trzeba się Łffirka nodfory pamięci służące do dokumentowania i kontroli wszel-gjUranaakcji”Z\

GLINIANE ADNOTACJE DO AKT

Dokumentacyjny charakter tych zapisów miał wpływ na budowę i sposób kształtowania wczesnych dokumentów pisanych. Podobnie jak we współczesnej księgowości zawierają adnotacje liczbowe, a znacznie rzadziej wtręty komentarza, również i mezopotamski personel administracyjny, jak dalece to było możliwe, ograniczał się w swoich notatkach i rozliczeniach. Pojedyncze wpisy rozpoczynają się zazwyczaj informacją o ilości zanotowanych dóbr lub stwierdzeń znakiem liczbowym, a następnie określają za pomocą jednego lub kilku znaków pisma ich rodzaj oraz imię i tytuły uczestniczących w transakcji osób i instytucji - niektóre tabliczki przekazywały jeszcze prócz tego informacje o czasie i miejscu zdarzenia. W najstarszej fazie Uruk IV tabliczki zawierające tylko takie wpisy i nieliczne znaki pisma stanowią prawie połowę materiału. W młodszej fazie Uruk III znikają one niemal całkowicie. W ich miejsce pojawiają się teraz większe i bardziej złożone ta-btkzki podzielone za pomocą poziomych i pionowych linii rytych na pewną liczbę rubryk, z których każda mieści osobny wpis. Często ilości dóbr zanotowanych pojedynczo na przedniej stronie tabliczki zsumowane są na jej tylnej stronie (U. 38). A zatem liczba znaków pisma i jednostek informacyjnych przypadających na jedną tabliczkę, jak też na jedną adnotaqę, wzrosła w trakcie rozwoju systemu pisma. Także formalny sposób kształtowania tabliczek w młodszej fazie Uruk III był najczęściej bardziej przemyślany i lepiej zestandaryzowany niż w fazie Uruk IV.

Najwyraźniej przez długi czas nie podejmowano próby wprowadzania znaków mnemotechnicznych w uporządkowaną strukturę językową - znaki pisma były rozmieszczane na tabliczkach i w rubrykach raczej bez ustalonej kolejności i bez uwzględniania szyku wyrazów. Z reguły nie można rozpoznać żadnych elementów gramatycznych służących do budowania struktury