IMGP0612

172 Część druga. Powstanie pisma

życie, lecz zamiast niego zastosowano znak strzały - znaczeniowo zupełnie odmienny, ale również brzmiący po sumeryjsku ti. Falkcnstein uznał to za dowód, że tekst na wspomnianych tabliczkach musiał już być zapisany po sumeryjsku (por. s. 157), ponieważ obydwa pojęcia tylko w tym języku brzmią tak samo. Tymczasem zdaniem większości dzisiejszych specjalistów przykład ten opiera się na błędnym odczytaniu; mimo to także oni przypuszczają, że w ograniczonym zakresie elementy fonetyczne i przeniesienia występowały już w tekstach archaicznych, nawet jeśli na razie brak na to roz-strugających dowodów.

rtlppłn pntrmyBBUysiąslecia p.n.e. proces fonetyzacjif pisma sumeryjskie-go w znacznym stopniu już się dokoBałrBrzy tym nie tylko trudne do zapisania słowa oddawano za pomocą łatwiejszych do przedstawienia znaków wyrażających tak samo lub podobnie brzmiące wyrazy (na przykład w języku polskim tą metodą wyraz „stolica” byłby reprezentowany przez mak oznaczający stół, „ustawić” dałoby się zapisać za pomocą znaków symbolizujących usta i wić); w efekcie z tej metody oddawania brzmienia wyrazów - określanej mianem „metody rebusowej” - wykształciła się większa liczba stosowanych regularnie, ustalonych znaków sylabicznych, takich jak ba, bi, ab, ib itd. Jednak z powodu szczególnych cech swojego języka Sumerowie tylko w bardzo ograniczonym zakresie wykorzystywali stworzoną dzięki temu możliwość zapisu fonetycznego i syłabicznego - znaków sylabicznych używali oni przeważnie do zapisywania imion i cząstek gramatycznych, podczas gdy tematy wyrazów z reguły nadal zapisywali logogramami. Mimo to już ta częściowa fonetyzacja pisma, jego przekształcenie w pismo mieszane, ideograficzno-fonetyczne, przyczyniła się do istotnego zmniejszenia zasobu znaków. Liczbę znaków w tekstach archaicznych szacuje się dzisiaj na około 1200 (por. s. 155), a w pochodzących z końca III tysiąclecia p.n.e. - na około 600.

Z syłabicznego, fonetycznego sposobu zapisu większy użytek zrobili Akadowie, którzy w połowie III tysiąclecia osiedlili się w okolicach późniejszego Babilonu, a od wczesnego II tysiąclecia - mówiący również po akadyjsku Babilończycy na południu i Asyryjczycy na północy Mezopotamii. Wyparli oni Sumerów zarówno jako siłę polityczną jak i zapewne także jako samodzielny lud, pielęgnowali jednak ich osiągnięcia kulturowe i zostali w Mezopotamii ich spadkobiercami i następcami. W ramach tej tradycji przekazywali dalej także język sumeryjski, który na początku II tysiąclecia prawdopodobnie wymarł jako mówiony, ale jako reiigijno-Iiteracki przetrwał aż do I tysiąclecia p.n.e. - w średniowiecznej i nowożytnej Europie podobnie było z łaciną.

Babilończycy i Asyryjczycy używali jednak pisma klinowego także do zapisywania własnych, zupełnie inaczej zbudowanych języków i kładli przy tym o wiele większy nacisk na element fonetyczny. Mimo to babiłońsko-asyryj-

skie pismo z II i I tysiąclecia p.n.e. nie stało się prawdziwym pismem sylabicz-njm. Wiele znaków obok wartości fonetycznej zachowało również wartość topograficzną, pozostało więc ono raczej systemem mieszanym, ideograficz-oo-syiabicznym, a ideogramy miały głównie charakter wskazówek ułatwiają-cyth zrozumienie tekstu - tak zwanych determinatywów (znaków wyjaśnia-jącydi). Były one niezbędne przede wszystkim dlatego, że wiele znaków klinowych stwarzało kilka możliwości ich odczytania, zatem nadal byt to dość skomplikowany i trudny do opanowania system pisma. Jednak normalny tekst starobabUoński (pierwsza połowa II tysiąclecia p.n.e.) przy przeważnie sylabicznym sposobie zapisu można już było bez problemu zanotować, używając od 100 do ISO znaków sylabicznych i kilkudziesięciu znaków ideogra-ficznych, choć zasób znaków mezopotamskiego pisma klinowego w całym okresie jego wykorzystywania zawsze obejmował wiele setek znaków.

AWANS DO MIANA UNIWERSALNEGO ŚRODKA WYRAZU

'Qiówna zaleta fonetyzacji polegała jednakna zwiększonym potencjale wypni i nrinskmialeniu pisma, na jego większej elastyczności i zróżnicowa-jiu. Umożliwiało ono odtąd zapisywanie języka mówionego z przynajmniej przybliżoną wiernością, dzięki czemu z pisma częściowego stało się ono tak zwanym pismem pełnym (por. s. 133 i n.). Tym samym zostały też osiągnięte warunki, by mogło ono wyjść poza swoją pierwotną funkcję gospodarczo--administracyjnego instrumentu pamięciowego i przekształcić się w wielostronny, a w końcu wszechstronny środek przekazu i wyrazu.

Zwiastuny stanowią poświadczone od około 2700 r. p.n.e. krótkie inskrypcje budowlane i wotywne królów mezopotamskich; w drugiej połowie tego tysiąclecia teksty takie rozwijały się stopniowo w coraz dłuższe sprawozdania o rządach, a w szczególności działalności budowlanej - można je zatem określić mianem początków historiografii w Międzyrzeczu. Zgodnie z dzisiejszym stanem wiedzy również inąjwęześniejsze literackie-zabytki pisma. takie jak mity.-łfomnv czy przysłowia, pochodzą z okresu około 2600 juhSŹOO r. p.n.e. - dotąd nie znaleziono żadnych starszych tekstów tegóro-dzaju, a wobec prymitywizmu i braku zróżnicowania archaicznego systemu pisma (por. s. 162) zapewne nie należy się spodziewać ich odkrycia.

W drugiej połowie III tysiąclecia p.n.e. takie inskrypcje pojawiają się jednak coraz częściej i stają się coraz bardziej złożone. Spisywano wtedy również dłuższe teksty religijne i utwory literackie_prąz pjerWsże zbióty

Sajpóźniej z początkiem II tysiąclecia pismo klinowe stató śię hecnym i nieodzownym narzędziem religirlOBTarltu władcy, histo-nografii oraz kodyfikacji-prawa. Naturalnie używano go odtąd również-dd spńywama..codziennych notatek urzędowych-hrb-prywatnych, ale także