IMGP0619

186 Część druga. Powstanie pisma

ówczesnej Mezopotamii istnieją bowiem dwa różnorodne systemy chronologiczne, któiych nie można ze sobą skorelować.¹⁰ Opierające się na datach astronomicznych przekazanych przez starożytne listy królów i inne dokumenty pisane datowanie histoiyczne prowadzi do „chronologii krótkiej”, zgodnie z którą na przykład okres Uruk I Va w Mezopotamii zaczyna się około 3200 r. p.n.e., a I dynastia w Egipcie około 2960 r. p.n.e., tak jak przyjęto w tej książce i w większości innych dzieł o starożytnym Bliskim Wschodzie. Natomiast rachuba czasu, która odwołuje się do metod stosowanych w naukach przyrodniczych, bazująca na datach kalibrowanych, to znaczy datach radiowęglowych uzyskanych poprzez badania obiektów drewnianych, trzcinowych lub innych materiałów organicznych i skorygowanych według zasad dendrochronologii, w wypadku obydwu krain prowadzi do starszej o około 200 lat „chronologii długiej”. Według niej początek panowania I dynastii egipskiej przypadł już około 3150 r. p.n.e. i nawet najlepiej udokumentowane na podstawie źródeł historycznych Nowe Państwo w drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. ciągle dostarcza zabytków, których daty radiowęglowe są w dużym stopniu „zbyt odległe”. Przyczyny tej rozbieżności w kompatybilnych systemach chronologicznych od dziesięcioleci są przedmiotem zaciętych dyskusji w środowisku badaczy starożytnych cywilizacji i do dzisiaj nie zostały wyjaśnione.

Teza o chronologicznym pierwszeństwie pisma starożytnych Egipcjan opiera się na porównaniu kalibrowanych dat radiowęglowych obiektów z grobu U-j, które oscylują w pobliżu 3325 r. p.n.e. (il. 45), z datowaniem mezopotam-skiego pisma okresu Uruk IV według tamtejszej chronologii historycznej (około 3200 r. p.n.e.). Oczywiście jest to postępowanie błędne, ponieważ w ten sposób porównuje się dwa zupełnie różne, nieprzystające do siebie systemy chronologiczne, jest to więc tak, jakby porównywać metry do jardów.

Jeśli najstarsze świadectwa pisma egipskiego datuje się na podstawie metod przyrodniczych, to należy czynić dokładnie tak samo w przypadku pisma mezopotamskiego - w tej sytuacji kłopotliwe domniemane pierwszeństwo Egiptu okazuje się fikqą. Ponieważ najstarsze tabliczki protoklinowe Międzyrzecza mogą pochodzić przynajmniej z okresu Uruk IVa (dokładne przyporządkowanie stratygraficzne jest jednak trudne, por. s. 154), ich datowanie przesuwa się bliżej połowy tysiąclecia do około 3450 y. p.n.e. TVm samym gliniane tabliczki z Uruk w dalszym ciągu s^b około 100 lat starszfe niż świadectwa pisma z grobu U-j w Egipcie, którego czas powstania (tak zwany okres Nagada Ilia) również w ujęciu tradycyjnym przypada na kolejny przedział chronologii mezopotamskiej, zwany Uruk III lub Dżemdet Nasr, kiedy w Międzyrzeczu rozpoczęła się już druga faza rozwoju pisma (por. s. 154 i n.).

Poza tym przeciwko domniemanemu pierwszeństwu starożytnego pisma egipskiego przemawia jeszcze jedna poszlaka: w nieprzekopanej wcześniej

45. Ikbela dironologiczna z najwcześniejszymi zabytkami pisma egipskiego i mezopotam-skicgo

części cmentarza w Abydos Dreyer i jego współpracownicy znaleźli trzy pokryte znakami pisma skorupy naczyń glinianych z okresu Nagada II (o kilkadziesiąt lat poprzedzającego grób U-j). Wyryte na nich znaki geometryczne według oceny egiptologa „w żadnym razie nie mogą być postrzegane jako pierwowzory hieroglifów i w swym kształcie nie są także poświadczone jako znaki garncarskie”, co więcej „można się w nich doszukać pewnego podobieństwa do znaków protoelamickich”. Jednak, jak już pisaliśmy, pismo protoelamickie powstało w południowo-zachodnim Iranie nieco później niż pismo mezopotamskie, około 3100 r. p.n.e. (por. s. 149). A więc jeśli te trzy skorupy z Abydos rzeczywiście są pokryte znakami pisma protoelamickiego, to już sam ten fakt dowodzi, że młodszy o kilkadziesiąt lat grób U-j wraz z jego świadectwami hieroglificznymi nie może być datowany na okres przed wynalezieniem pisma w Mezopotamii. Dreyer w swojej publikacji opowiada się za odwrotną kolejnością. Zgodnie z jego przypuszczeniem w owym czasie na egipskim dworze królewskim w Abydos mogU być zatrudnieni rzemieślnicy z Elamu, którzy „na egipskich naczyniach tyli znane im znaki służące jako adnotacje o zawartości lub właścicielu i w ten sposób