IMGP0625

198 Część druga. Powstanie pisma

w przypadku Mezopotamii lub Egiptu. Na razie nie jest też możliwe rozstrzygnięcie, czy w powstawaniu pisma odegrały jakąś rolę starsze symbole na naczyniach glinianych i skorupach żółwi z okresu chińskiego neolitu, sięgające wstecz okresu VII-V tysiąclecia p.n.e. Badacze chińscy przyjmują, że historia ich pisma zaczyna się w neolicie, natomiast większość specjalistów z Zachodu traktuje takie założenie sceptycznie, ponieważ symbole te prawdopodobnie należą do sfeiy zapisu idei, a nie pisma powiązanego z językiem (por. s. 132).

Najstarsze znaki z czasów dynastii Shang znajdowały się na kościach zwierzęcych i żółwich skorupach, które znaleziono podczas wykopalisk w pobliżu Anyang, stolicy państwa Shang, w dzisiejszej prowincji Henan (około 500 kilometrów na południe od Pekinu) (il. 50). Na kościach ryto znaki pisma układane w tematy wróżebnych pytań do duchów przodków, następnie kapłan bądź wrózEitsrtalcdługo podgrzewał je w'ogniu, az w polach naniesionych inskrypcji pojawiły się charakterystyczne pęknięcia, z któ-iych kształtu dedukowano odpowiedzi. W związku z tym specyficznym zastosowaniem owe kościane zabytki pisma nazywa się także kośćmi wróżebnymi.

Częściowo również z czasów dynastii Shang, przede wszystkim jednak z następującego po niej okresu Zhou (XI-III w. p.n.e.) pochodzą kultowe i ofiarne naczynia z brązu pokryte odlewanymi inskrypcjami, będące drugim pod względem wieku świadectwem pisanym. Biorąc ten materiał za podstawę, można dojść do/wniosku, że początkipisma chińskiego należą do sfery sakralno-religijnej. Dopiero w I tysiącleciu p.n.e. powstała bogata starożyt-na literatura chińska obejmująca dzieła historyczne, filozoficzne, dotyczące problematyki społeczno-politycznej i nauki oraz poezję.

Najwcześniejsze pismo z czasów dynastii Shang liczyło około 3000 znaków, z których kilkaset przetrwało aż do współczesnego pisma chińskiego, choć z powodu postępującego przez tysiąclecia procesu uabstrakcyjniania i stylizowania często nie wykazują już niemal żadnego podobieństwa do swoich obrazowych poprzedników z II tysiąclecia p.n.e. Także w swojej strukturze to najwcześniejsze pismo miało już wszystkie zasadnicze elementy dzisiejszego, rzeczywiście można więc mówić o trwającej ponad 3500 lat kontynuacji. To godne uwagi, tym bardziej że w wypadku pisma chińskiego chodzi o prawdziwe pismo ideograficzne, które do dzisiaj oparło się wszelkim wpływom dominujących na świecie pism alfabetycznych.

Chińczycy od dawna dzielą swoje znaki na sześć różnych kategorii, z których pierwszych pięć (proste znaki obrazkowe, abstrakcyjne ideogramy, kombinacje znaków, wyjaśnienia znaczenia i zapisy rebusowe) odpowiada temu, co znamy już z Mezopotamii i starożytnego Egiptu (por. s. 169-173 i 191-194). Na początku do tych pięciu kategorii należała większość znaków, w piśmie współczesnym natomiast - tylko około 10 procent 90 procent

50.Wzesne znaki pisma chińskiego wyryte na skorupie żółwia z czasów dynastii Shang, D tysiąclecie p.n.e.

dzisiejszych znaków zalicza się do ostatniej szóstej kategorii, która w tęp Stach okresu dynastii Shang występowała tylko w ograniczonym zakresie i stanowi cechę szczególną pisma chińskiego.

Chodzi o tak zwane znaki ńngsheng (forma i dźwięk), składające się z dwóch pierwotnie niezależnych znaków pisma, z których jeden - znak fonetyczny - podaje zapisane metodą rebusową brzmienie danego słowa, podczas gdy drugi - determinatyw, pierwiastek bądź znak kategorii - oddaje sens i wskazuje rodzinę semantyczną, do której należy słowo. Dzięki temu zostaje ono przypisane do określonego kręgu znaczeniowego i odróżnia się od innych słów o podobnym brzmieniu. Na przykład znak fonetyczny fang (czworokąt) w kombinacji ze znakiem kategorii „ziemia” tworzy znak słowa fang - „rejon”, w połączeniu ze znakiem kategorii „drewno” daje znak słowa fang - „deska”, a w zestawieniu z determinatywem jedwab” znak słowa fang - „prząść”. W zasadzie mamy tutaj do czynienia z podobnym rozróżnieniem słów homonimicznych za pomocą determinatywów semantycznych, jak w piśmie mezopotamskim i staroegipskim (por. s. 173 i 192); jednak - inaczej niż w tamtych systemach - w Chinach obydwa komponenty nie ulegają połączeniu jedynie poprzez kontekst zdania, lecz są ze sobą nierozerwalnie związane w obrębie pojedynczych znaków pisma.

Z tej metody postępowania wynika potrzeba istnienia wielkiego zasobu znaków pisma chińskiego, które już na przełomie er obejmowało około